Tithíocht ar cíos de réir costais

Soláthraíonn tithíocht ar cíos de réir costais cóiríocht ar cíos inacmhainne do dhaoine ar mheánioncam. Tá an scéim dírithe ar dhaoine atá os cionn na tairsí do thithíocht shóisialta ach a bhfuil deacrachtaí acu íoc as cóiríocht phríobháideach ar cíos.

‘Cíos de réir costais’ a thugtar air de bhrí go bhfuil an cíos a íocann tú bunaithe ar an gcostas a bhaineann le tógáil, bainistiú agus cothabháil na dtithe. Níl aon bhrabús d’fhorbróir san áireamh. Ciallaíonn sé sin go bhfuil na cíosanna níos saoire ná cíosanna caighdeánacha. Ní mór go mbeadh an cíos le haghaidh tithe ar cíos de réir costais ar a laghad 25% faoi bhun na ngnáthchíosanna margaidh i gceantar.

Is iad comhlachtaí ceadaithe tithíochta (AHBanna), údaráis áitiúla agus an Ghníomhaireacht Forbartha Talún (LDA) a sholáthraíonn tithe ar cíos de réir costais. Soláthraíonn siad daingneacht tionachta, ionas gur féidir le daoine an teach céanna a ligean ar cíos ar feadh tréimhse éiginnte.

Tá sé mar aidhm ag an Rialtas 18,000 teach ar cíos de réir costais a chur ar fáil faoi 2030. Tá cur síos déanta air seo sa phlean Tithíocht do Chách, ina leagtar amach an plean tithíochta d’Éirinn go dtí 2030.

I dtithe ar cíos de réir costais, tá an cíos bunaithe ar an méid a chosnóidh tógáil, bainistiú agus cothabháil na réadmhaoine. Ríomhtar an costas seo thar íosmhéid 40 bliain agus ní mór go mbeadh na cíosanna ar a laghad 25% níos ísle ná cíosanna an mhargaidh phríobháidigh sa cheantar. Tá cíosanna nasctha le boilsciú bliantúil, rud a chiallaíonn go mbeidh aon mhéaduithe cíos de réir boilscithe.

Tá daingneacht tionachta níos fearr ag tionóntaí i dtithe ar cíos de réir costais, rud a chiallaíonn gur rogha fhadtéarmach é teach a ligean ar cíos.

Is iad comhlachtaí ceadaithe tithíochta (AHBanna), údaráis áitiúla agus an Ghníomhaireacht Forbartha Talún (LDA) a sholáthraíonn tithe ar cíos de réir costais. Déanann na húdaráis áitiúla agus na comhlachtaí ceadaithe tithíochta iarratas ar mhaoiniú agus ar dheontais rialtais chun cabhrú leis an gcostas a bhaineann leis na tithe seo a thógáil nó a cheannach.

Tá tithe ar cíos de réir costais dírithe ar dhaoine ar mheánioncam a bhfuil deacrachtaí acu cíos a íoc le haghaidh cóiríocht phríobháideach ar cíos, ach nach gcomhlíonann na critéir ioncaim chun tacaíocht tithíochta sóisialta a fháil.

Beidh na daoine a chomhlíonann na critéir seo a leanas cáilithe le haghaidh tithíocht ar cíos de réir costais:

• Caithfidh glanioncam bliantúil do theaghlaigh a bheith níos lú ná €66,000 i mBaile Átha Cliath agus €59,000 i ngach áit eile sa tír.
• Níl tacaíochtaí tithíochta sóisialta á bhfáil, lena n-áirítear an Íocaíocht Cúnaimh Tithíochta (HAP)
• Níl réadmhaoin faoi d’úinéireacht
• Meaitseálann méid do theaghlaigh méid na réadmhaoine a fógraíodh. D’fhéadfadh go mbeadh aonad dhá leapa oiriúnach do bheirt daoine fásta, lánúin, nó tuismitheoir aonair le leanbh amháin nó níos mó, mar shampla.
• Tá ar d’acmhainn an cíos a íoc
• Tá iarratas déanta ag do theaghlach uair amháin ar réadmhaoin shonrach ar cíos de réir costais
• Ta gach ball den teaghlach ina gcónaí in Éirinn nuair a dhéanann tú iarratas

Tá eolas maidir le critéir cháilitheachta do thithe ar cíos de réir costais sonraithe in IR 755 de 2021.

Cad is glanioncam teaghlaigh ann?

Ríomhtar glanioncam teaghlaigh trí ghlanioncam gach ball teaghlaigh atá os cionn 18 mbliana d’aois a shuimiú. Is éard atá i gceist le glanioncam go bhfuil cáin ioncaim, an muirear sóisialta uilíoch, ÁSPC agus ranníocaíochtaí aoisliúntais asbhainte ón ollioncam inmheasúnaithe ábhartha.

Sa chás go bhfuil tithe ar cíos de réir costais ar fáil, fógraíonn an AHB, údarás áitiúil nó LDA ar líne iad, ag brath ar cé atá freagrach as an scéim aonair a riar.

Má tá spéis agat i dtithíocht ar cíos de réir costais, ba cheart duit suíomhanna gréasáin AHB agus na n-údarás áitiúil a sheiceáil le haghaidh sonraí maidir le scéimeanna nua. Is féidir leat freisin liosta reatha de sholáthraithe scéime agus tithe cíosa ar chostas atá ar fáil ar shuíomh Greásáin na dTithe Inacmhainne.

Déanann tú iarratas ar gach teach ar cíos de réir costais nuair a bhíonn sé ar fáil, níl aon lárchóras iontrála ann.

Déanann an tiarna talún (AHB, údarás áitiúil nó LDA) cinneadh maidir leis an bpróiseas iarratais a bhaineann le gach scéim ar cíos de réir costais. D’fhéadfadh AHB glacadh le hiarratais ar líne ar a shuíomh gréasáin, mar shampla.

Nuair a dhéanann tú iarratas iarrfar ort d'incháilitheacht a dheimhniú agus beidh ort na doiciméid seo a chur isteach:

• Cruthúnas aitheantais do gach duine sa teach, leanaí san áireamh
• Cruthúnas seolta
• Cruthúnas cónaitheachta
• Cruthúnas ar ioncam do gach duine os cionn 18
• Teistiméireachtaí fostóra do gach duine os cionn 18
• Ráitis bhainc do gach duine os cionn 18 mbliana d'aois
• Teistiméireachtaí do thiarnaí talún do gach duine os cionn 18. (Mura bhfuil tú tar éis cíos a fháil roimhe seo, b'fhéidir go mbeadh ort faisnéis bhreise a sholáthar, mar thagairt charachtair agus fianaise ar chuntas teiste coigiltis nó ranníocaíochta i leith speansais teaghlaigh.)

Is féidir leat tuilleadh faisnéise a fháil faoi na doiciméid a nglactar leo mar chruthúnas ar addordablehomes.ie.

Má fhaightear níos mó iarratas ná tithe atá ar fáil, bainfear úsáid as córas crannchuir. Beidh gach iarratas cáilithe do gach cineál aonaid páirteach sa chrannchur agus roghnófar ainmneacha go randamach.

Má éiríonn le d'iarratas, rachaidh an eagraíocht a riarann an scéim i dteagmháil leat chun tú a chur ar an eolas.

Iarrfar ort éarlais de chíos míosa lúide €50 a íoc. Iarrfar ort ansin Comhaontú Tionóntachta a shíniú agus tabharfar dáta aistrithe isteach duit.

Ní thagann tithe ar cíos le costas. Mar sin, beidh ort do throscán féin a fháil do theach. Mar sin féin, d'fhéadfadh roinnt míreanna a bheith san áireamh cheana féin, mar shampla:

• Earraí bána (cosúil le cuisneoir-reoiteoir, miasniteoir, oigheann agus hob, micreathonnáin, níocháin-triomadóir)
• Dallóga
• Urlár

Beidh ort freisin fóntais a shocrú duit féin, mar:

• Leictreachas
• Idirlíon
• Teil

Nuair is tionónta cíos de réir costais tú, is é do thiarna talún a bheidh ag feidhmiú mar an eagraíocht a sholáthair do theach. An AHB nó údarás áitiúil nó gníomhaire atá ag feidhmiú ar a s(h)on a sholáthar do theach cíos de costais, mar shampla. Beidh comhaontú tionóntachta agat leis an tiarna talún, ar a mbeidh sonraí maidir le fad na tionóntachta, mar aon le do chearta agus freagrachtaí mar thionónta.

Bíonn daingneacht tionóntachta níos faide luaite le tithe ar cíos de réir costais. Faigheann tú urrús tionachta tar éis na chéad 6 mhí chomh fada agus nach bhfuil aon saincheisteanna le sárú tionóntachta nó riaráistí cíosa. Ciallaíonn sé seo má tá tú ag íoc do chíosa agus ag comhlíonadh do chuid oibleagáidí tionónta eile, is féidir leat leanúint ar aghaidh ag ligean do theach ar cíos chomh fada agus is mian leat.

Más tionónta i dtithíocht ar cíos de réir costais thú, tá tú cosanta faoi reachtaíocht tionóntachtaí cónaithe. Tá na cearta céanna agat is atá ag tionóntaí príobháideacha. Is féidir leat próiseas réitigh díospóidí RTB a rochtain, mar shampla, agus ní mór go mbeadh do thionóntacht cláraithe le RTB. Tá roinnt difríochtaí le tabhairt faoi deara, áfach, tá an próiseas socraithe cíosa difriúil agus ní féidir tionóntacht ar cíos de réir costais a fhoirceannadh le haghaidh na gcúiseanna céanna le tionóntachtaí príobháideacha.

Ní mór go mbeadh do cíos ar a laghad 25% faoi bhun na ngnáthchíosanna margaidh i gceantar. Tá cíosanna nasctha le boilsciú, rud a chiallaíonn go mbeidh aon mhéaduithe cíosa de réir boilscithe. D’fhéadfaí go n-áireofaí i do chomhaontú tionóntachta ar cíos de réir costais faisnéis faoi chomh minic a dhéanfar do chíos a athbhreithniú. Mura bhfuil a leithéid d’fhaisnéis ann, áfach, sonraítear sna rialacha ginearálta nach féidir cíos a athbhreithniú laistigh de thréimhse 12 mhí ó thús na tionóntachta agus nach féidir athbhreithniú a dhéanamh níos mó ná uair amháin gach 12 mhí ina dhiaidh sin.

Ní mór go bhfaighfeá fógra maidir le hathbhreithniú cíosa agus ní mór go mbeadh faisnéis shonrach faoin gcíos nua le fáil san fhógra seo. Más mian leat an cíos nua a dhíospóidiú, is féidir leat iarratas a chur faoi bhráid RTB laistigh de 28 lá ón bhfógra maidir le hathbhreithniú cíosa a fháil.

Má athraíonn do chuid imthosca nuair is tionónta cíos de réir costais tú, is féidir leat leanúint ar aghaidh leis na réadmhaoin a ligean ar cíos. Má mhéadaíonn d’ioncam teaghlaigh os cionn €53,000 i ndiaidh duit bogadh isteach, mar shampla, ní bheidh ort bogadh amach.

Tá rialacháin ar chostas tithíochta ar cíos leagtha amach san Acht um Thithíocht Inacmhainne 2021.

Tá Ceisteanna Coitianta faoin scéim forbartha ar shuíomh Gréasáin na dTithe Inacmhainne. Tá treoir céim ar chéim acu freisin maidir le conas teach cíosa ar chostas a fháil ar cíos.