Mí-úsáid leanaí agus cosaint leanaí

Tá freagracht ar gach duine leanaí agus daoine óga a chosaint agus iad a choinneáil sábháilte. Tá sé tábhachtach go mbeidh teaghlaigh, pobail agus gairmithe in ann a aithint nuair a dhéantar dochar do leanbh nó do dhuine óg agus go bhfuil a fhios acu cén beart atá le déanamh mar fhreagra.

Is é cuspóir an Achta um Thús Áite do Leanaí 2015 agus Tús Áite do Leanaí: An Treoir Náisiúnta um Chosaint agus Leas Leanaí (pdf) feasacht a ardú ar mhí-úsáid agus faillí leanaí, foráil a dhéanamh do thuairisciú éigeantach ó phríomhghairmithe agus feabhas a chur ar shocruithe um chosaint leanaí in eagraíochtaí soláthair. seirbhísí do leanaí.

Déantar drochúsáid leanaí a chatagóiriú i 4 chineál éagsúla. D’fhéadfadh taithí ar níos mó ná cineál amháin mí-úsáide a bheith ag leanbh.

Is iad na 4 chineál mí-úsáide ná:

• Faillí
• Mí-úsáid mhothúchánach
• Mí-úsáid fhisiciúil
• Mí-úsáid ghnéasach

Faillí

Tarlaíonn faillí nuair nach bhfaigheann leanbh cúram nó maoirseacht chuí sa mhéid is go ndéantar dochar fisiceach nó forbartha don leanbh. Aithnítear faillí leanúnach a bheith thar a bheith díobhálach d’fhorbairt agus d’fholláine linbh agus d’fhéadfadh iarmhairtí diúltacha tromchúiseacha fadtéarmacha a bheith aici.

Cuimsíonn cuid de na gnéithe a bhaineann le faillí leanaí:

• Leanaí a bheith fágtha ina n-aonar gan cúram agus maoirseacht imleor
• Míchothú, easpa bia, bia mí-oiriúnach nó beathú corrach
• Teip cúram imleor a sholáthar do riachtanais leighis agus forbartha an linbh
• Dálaí maireachtála neamhleor – dálaí míshláintiúla, saincheisteanna comhshaoil, lena n-áirítear easpa teasa agus troscáin imleor
• Easpa éadaí leordhóthanacha
• Gan aird ar shláinteachas bunúsach
• Easpa cosanta agus nochta do chontúirt nó easpa maoirseachta a oireann d’aois an linbh
• Teip leanúnach freastal ar scoil

Mí-úsáid mhothúchánach

Tarlaíonn mí-úsáid mhothúchánach nuair nach bhfuil tuismitheoirí nó cúramóir an linbh ag freastal ar riachtanas an linbh le gean, formheas agus slándáil. Ní furasta mí-úsáid mhothúchánach a aithint mar ní fheictear na héifeachtaí go héasca. Is féidir éifeachtaí na mí-úsáide mothúchánaí ar leanbh a léiriú trí iompar, staid mhothúchánach nó forbairt an linbh.

D’fhéadfadh na nithe seo a leanas a bheith i gceist le mí-úsáid mhothúchánach linbh:

• Diúltú
• Easpa compord agus grá
• Easpa leanúnachais cúraim (mar shampla, bogadh go minic, go háirithe gan phleanáil)
• Easpa moladh agus spreagtha leanúnach
• Cáineadh leanúnach, searbhas, naimhdeas nó milleán ar an leanbh
• Bulaíocht
• Tuismitheoireacht choinníollach ina mbraitheann cúram nó gean linbh ar a (h)iompraíocht nó ar a ghníomhartha
• Cosantacht as cuimse
• Pionós míchuí neamhfhisiciúil (mar shampla, leanbh a chur faoi ghlas sa seomra leapa)
• Coinbhleachtaí leanúnacha teaghlaigh agus foréigean teaghlaigh
• Ionchais an linbh thar a bheith míchuí i gcoibhneas lena aois agus lena gcéim forbartha

Mí-úsáid fhisiciúil

Is mí-úsáid fhisiciúil í nuair a ghortaíonn duine leanbh go fisiciúil d’aon ghnó nó nuair a chuireann sé/sí i mbaol é/í a ghortú go fisiciúil. Féadfaidh sé tarlú mar eachtra amháin nó mar phatrún teagmhas.

D’fhéadfadh na nithe seo a leanas a bheith i gceist le mí-úsáid fhisiciúil linbh:

• Ag tabhairt léasadh, ag tabhairt boiseog, ag bualadh nó ag ciceáil
• Ag brú, ag croitheadh nó ag caitheamh
• Úsáid fórsa iomarcach i láimhseáil
• Nimhiú d’aon ghnó
• Tinneas ceaptha/spreagtha
• Ciorrú giniúna ban

Cuireann an tAcht um Thús Áite do Leanaí 2015 deireadh leis an gcosaint faoin dlí coiteann ar chaismireacht réasúnach in imeachtaí cúirte. D’fhéadfadh tuismitheoir nó duine eile in údarás a chuir smacht fisiciúil ar leanbh an chosaint seo a úsáid roimhe seo.

Mí-úsáid ghnéasach

Tarlaíonn mí-úsáid ghnéasach nuair a úsáideann duine éigin leanbh le haghaidh a shásaimh ghnéasaigh féin nó duine éigin eile. Áirítear leis an leanbh a bheith páirteach i ngníomhartha gnéis nó an leanbh a nochtadh do ghníomhaíocht ghnéasach go díreach nó trí phornagrafaíocht.

Áirítear le samplaí de mhí-úsáid ghnéasach leanaí:

• Aon ghníomh gnéis a déantar d’aon ghnó i láthair linbh
• Caidreamh collaí le leanbh
• Teacht i dtír gnéasach ar leanbh lena n-áirítear cuireadh a thabhairt do leanbh, é a chomhéigean nó a aslú chun páirt a ghlacadh in aon ghníomh gnéasach, mígheanasach nó gáirsiúil nó féachaint air
• Ábhar gnéasach follasach a thaispeáint do leanaí, rud a bhíonn go minic ina ghné den phróiseas ‘grúmaeireachta’ ag lucht déanta na mí-úsáide
• Gníomhaíocht ghnéasach chomhthoiliúil a bhaineann le duine fásta agus le duine faoi aois (sa dlí coiriúil is é 17 mbliana an aois toilithe le caidreamh collaí do bhuachaillí agus do chailíní araon)

B’fhéidir gur thug tú faoi deara comharthaí mí-úsáide nó go bhfuil cúiseanna imní agat, mar shampla, nuair a bhíonn gortú amhrasach ag leanbh nó go bhfuil cuma anacair air gan aon chúis shoiléir. Má dhéanann tú neamhaird de na comharthaí nó na hairíonna a d’fhéadfadh a bheith ann de mhí-úsáid, d’fhéadfadh dochar leanúnach a dhéanamh don leanbh dá bharr.

Mar mhalairt air sin, féadfaidh leanbh nochtadh díreach nó indíreach a dhéanamh. Ní mór do leanbh duine éigin a bhfuil muinín aige/aici as le go mothaíonn sé/sí go bhfuil sé/sí in annn mí-úsáid a nochtadh. Caithfidh a fhios a bheith acu go gcreidfear iad agus go bhfaighidh siad an cúnamh a theastaíonn uathu.

Soláthraíonn an Ghníomhaireacht um Leanaí agus an Teaghlach (Tusla) tuilleadh faisnéise ar na cineálacha mí-úsáide leanaí ar a láithreán Gréasáin agus conas iad a aithint. Ba cheart duit Tusla a chur ar an eolas i gcónaí má tá imní ort go bhféadfaí, go bhfuil, nó go bhfuil leanbh i mbaol mí-úsáide nó faillí a dhéanamh.

Má tá imní ort faoi leanbh ach nach bhfuil tú cinnte ar cheart duit é a thuairisciú do Tusla, b’fhéidir go mbeadh sé úsáideach teagmháil a dhéanamh le Tusla chun d’ábhar imní a phlé go neamhfhoirmiúil.

Ní gá duit a chruthú gur tharla mí-úsáid chun ábhar imní a thuairisciú don Ghníomhaireacht um Leanaí agus an Teaghlach (Tusla). Ní gá ach go bhfuil cúiseanna imní réasúnta agat. Is é ról Tusla measúnú a dhéanamh ar na hábhair imní a chuirtear in iúl dó.

Tá freagracht reachtúil ar Tusla measúnú a dhéanamh ar gach tuairisc ar imní faoi leas agus cosaint leanaí. Tá sé de dhualgas ar aon duine a bhfuil amhras air go bhfuil mí-úsáid á déanamh ar leanbh, nó go bhfuil sé i mbaol mí-úsáide, a n-amhras a thuairisciú do Tusla. Faigh tuilleadh eolais ar ár leathanach ar thuairisciú mí-úsáid leanaí ag leibhéal bunscoile agus iar-bhunscoile.

Is féidir leat d’imní a thuairisciú go pearsanta, trí scríobh nó ar an bhfón. Cé gur féidir leat d’imní a thuairisciú gan ainm, ní hiondúil go nochtann Tusla ainmneacha na ndaoine a thuairiscíonn amhras faoi mhí-úsáid leanaí mura bhfuil cead acu é sin a dhéanamh.

Déanfaidh Tusla do thuairisc a mheas, agus má aimsítear imní tar éis na seiceálacha tosaigh, déanfar meastóireacht bhreise ina dhiaidh sin ina ndéanfar mionscrúdú ar chúinsí an linbh agus an teaghlaigh. Déanfaidh sé ansin cibé gníomh is gá chun an leanbh a chosaint.

Mura bhfaightear aon ábhar imní, déantar an fhaisnéis a bhailítear a thaifeadadh agus a choinneáil i gcomhad rúnda áit a scrúdófar í má thagann imní breise nó tuilleadh faisnéise chun solais.

Más gá duit d’imní a thuairisciú lasmuigh de ghnáthuaireanta oifige (deireadh seachtaine agus san oíche) ba cheart duit d’imní a thuairisciú don Gharda Síochána.

Faoin Acht um Chosaintí do Dhaoine a Thuairiscíonn Drochúsáid Leanaí 1998, chomh fada agus a thuairiscíonn tú cad a chreideann tú atá fíor agus go ndéanann tú é de mheon macánta, ní féidir tú a agairt as tuairisc bhréagach nó mhailíseach a dhéanamh.

Má dhéanann tú tuairisc faoi leanbh, de ghnáth admhóidh Tusla é, agus féadfaidh sé teagmháil a dhéanamh leat le haghaidh tuilleadh faisnéise, más gá. Tá sé intuigthe gur mhaith leat a bheith cinnte go bhfuil obair leantach á déanamh ar an ábhar. Mar sin féin, chun príobháideacht an linbh agus an teaghlaigh a chosaint, b’fhéidir nach mbeidh sé indéanta do Tusla tú a chur ar an eolas maidir le dul chun cinn nó toradh theagmhála Tusla leis an leanbh nó leis an teaghlach.

An gcuirtear tuismitheoirí ar an eolas má thuairiscítear imní?

Más tuismitheoir linbh thú atá á mheasúnú tar éis duit imní a thuairisciú, ba chóir go gcuirfí in iúl duit cén fáth agus ba chóir go dtabharfaí deis duit freagra a thabhairt. Ba chóir imní faoi do leanbh a mhíniú duit.

Tá eolas do thuismitheoirí foilsithe ag Tusla ina mbileog ar mheasúnú oibre sóisialta ar imní faoi chosaint agus leas leanaí (pdf).

Tá bileog faisnéise do thuismitheoirí faoi obair shóisialta (pdf) foilsithe ag Tusla freisin a mhíníonn cad is Tusla ann agus cad a tharlaíonn nuair a bhíonn imní ann faoi leas, nó sábháilteacht linbh nó nuair a bhíonn imní ann go ndearnadh mí-úsáid nó faillí ar leanbh. Tá an bhileog seo ar fáil:

• I nGaeilge
• Sa Laitvis
• Liotuáinis
• I bPolainnis

Is iad na heagraíochtaí a bhfuil freagrachtaí reachtúla orthu faoin Acht um Thús Áite do Leanaí 2015 ná na heagraíochtaí sin a sholáthraíonn seirbhís ábhartha do leanaí agus do dhaoine óga. Leagann an tAcht liosta de na heagraíochtaí seo amach.

Ní mór do gach eagraíocht a sholáthraíonn seirbhísí do leanaí polasaithe agus nósanna imeachta sonracha a fhorbairt maidir le conas timpeallacht shábháilte a chruthú chun díobháil nó drochíde d’aon ghnó do na leanaí a bhaineann leas a bhaint as a gcuid seirbhísí a chosc.

Cuireann an reachtaíocht spriocdhátaí ar eagraíochtaí maidir le measúnú riosca a dhéanamh agus Ráiteas um Chosaint Leanaí a ullmhú.

Is féidir duine idirchaidrimh ainmnithe a cheapadh lena chinntiú go leantar nósanna imeachta tuairiscithe laistigh d’eagraíocht, ionas go gcuirfear imní faoi leas agus faoi chosaint leanaí ar aghaidh go pras chuig Tusla. Beidh roinnt daoine ainmnithe idirchaidrimh ag obair in eagraíochtaí ina bhfuil daoine sainordaithe fostaithe freisin.

Faoin Acht um Thús Áite do Leanaí 2015, is daoine sainordaithe iad ná daoine a mbíonn teagmháil leanúnach acu le leanaí agus le teaghlaigh agus atá, mar gheall ar a gcáilíochtaí, a n-oiliúint agus a dtaithí in ann leanaí a chosaint ó dhochar. Ceanglaítear ar dhuine sainordaithe aon eolas, creideamh nó amhras réasúnach a thuairisciú go ndearnadh díobháil do leanbh, go bhfuil díobháil á dhéanamh dó, nó go bhfuil sé i mbaol díobháil a dhéanamh do Tusla. Tá faisnéis mhionsonraithe ag Tusla ar na hoibleagáidí dlíthiúla atá ar dhuine sainordaithe agus ar an tairseach chun tuarascáil shainordaithe a dhéanamh.

D’fhoilsigh Tusla Treoir um Imní um Chosaint agus Leas Leanaí (pdf) a Thuairisciú do dhaoine aonair agus d’eagraíochtaí a oibríonn le leanaí.

Soláthraíonn Seirbhís Náisiúnta Comhairleoireachta FSS do dhaoine fásta a bhfuil stair de dhrochúsáid leanaí acu comhairleoireacht agus tacaíocht d’aon duine fásta ar bhain drochíde as le linn na hóige. Ó bunaíodh é, is iad na príomhchliaint daoine fásta a d’fhulaing mí-úsáid agus iad faoi chúram an Stáit agus iad ina leanaí. Féadfaidh tú tú féin a atreorú go díreach chuig an tSeirbhís Náisiúnta Comhairleoireachta is gaire duit. Is féidir le Dochtúirí Teaghlaigh agus daoine eile atreoruithe a dhéanamh freisin. Tá an tseirbhís ar fáil saor in aisce i ngach réigiún den tír.

Is seirbhís ghairmiúil chomhairleoireachta agus tacaíochta teileafóin é Connect do dhaoine fásta ar fhulaing siad mí-úsáid fhisiciúil, mhothúchánach nó ghnéasach, tráma nó faillí le linn na hóige. Is seirbhís bhreise í do Sheirbhís Náisiúnta Comhairleoireachta FSS. Chun labhairt le glao comhairleora:

• Éire: Saorghlao 1800 477 477
• RA agus Tuaisceart Éireann: Saorghlao 00800 477 477 77
• Lasmuigh d’Éirinn agus den RA: 00353 1 865 7495 (Tá rátaí glaonna idirnáisiúnta i bhfeidhm)

Faigh tuilleadh eolais ar ár leathanach ar thuairisciú mí-úsáid leanaí ag leibhéal bunscoile agus iar-bhunscoile.

Is féidir leat tuilleadh faisnéise a fháil faoi chosaint agus leas leanaí agus faoi ról Tusla ar láithreán gréasáin Tusla.