Má theastaíonn ó do thiarna talún go bhfágfadh tú

De réir an dlí, caithfidh tiarnaí talún phríobháideacha, comhlachtaí ceadaithe tithíochta agus daoine a ligeann cóiríocht atá go sonrach do mhic léinn ar cíos cloí le rialacha áirithe sula n-iarrann siad ort do chóiríocht ar cíos a fhágáil. Caithfidh siad méid íosta d’fhógra a thabhairt duit freisin, ag brath ar cé chomh fada a mhair do thionóntacht.

Tá toirmeasc díshealbhaithe i bhfeidhm ón 30 Deireadh Fómhair 2022 go dtí an 31 Márta. Tugtar tréimhse éigeandála an gheimhridh ar an tréimhse seo. Ciallaíonn sé nach féidir thú a dhíshealbhú ó chóiríocht phríobháideach ar cíos i rith na míonna seo má tá cóiríocht phríobháideach ar cíos agat, fiú má eisíodh fógra bailí foirceanta duit.

Cumhdaítear an méid seo a leanas sa toirmeasc díshealbhaithe:

• Comhlachtaí ceadaithe tithíochta
• Tionóntachtaí ar cíosa de réir costais
• Ceadúnais agus tionóntachtaí i gcóiríocht do mhic léinn
• Tithíocht ar cíos san earnáil phríobháideach níos fairsinge

Ní rachaidh do chuid cearta daingneachta tionachta i méid i rith thréimhse éigeandála an gheimhridh agus is féidir le tiarnaí talún fógra foirceanta a eisiúint go fóill i rith an ama seo.

Bíonn an toirmeasc díshealbhaithe i gceist má tá dáta foirceanta agat a thagann aníos i rith thréimhse éigeandála an gheimhridh. Áirítear leis fógra foirceanta a eisíodh roimh an 30 Deireadh Fómhair 2022. Má thagann do dháta foirceanta aníos idir an 30 Deireadh Fómhair 2022 agus an 31 Márta 2023, cuirtear an dáta foirceanta siar go dtí i ndiaidh an toirmisc dhíshealbhaithe. Braitheann do dháta nua foirceanta ar cé chomh fada a bhí cóiríocht ar cíos agat agus ar do dháta tosaigh foirceanta, féach thíos.

Dátaí foirceanta a cuireadh siar faoi thoirmeasc díshealbhaithe an gheimhridh

Cuirtear cosaint bhreise ar fáil má bhí cóiríocht ar cíos agat ar feadh níos lú ná 6 mhí. Faoi na cúinsí seo, má fhaigheann tú fógra foirceanta i rith thréimhse éigeandála an gheimhridh, ní féidir deireadh a chur leis an tionóntacht roimh an 18 Meitheamh 2023 nó beidh an fógra foirceanta neamhbhailí.

Eisceachtaí ar thoirmeasc díshealbhaithe an gheimhridh

Ní bhíonn an toirmeasc díshealbhaithe seo i gceist mura gcomhlíonann tú do chuid oibleagáidí tionónta. Mar shampla, mura n-íocann tú do chíos nó má bhíonn iompar frithshóisialta ar bun agat. Más amhlaidh an cás, caithfidh do thiarna talún cloí leis na gnáthrialacha chun deireadh a chur le do thionóntacht. D’fhéadfadh thú a chur ar an eolas sula gcuirfear deireadh leis an tionóntacht agus am a thabhairt duit leis an tsaincheist a chur ina ceart a bheith i gceist leis seo. Féach ‘Eisceachtaí ar thréimhsí fógra riachtanacha’ thíos.

Ní bhíonn an toirmeasc i gceist freisin má d’eisigh an tiarna talún fógra foirceanta mar gheall nach bhfuil an réadmhaoin ar cíos oiriúnach a thuilleadh do na daoine a chónaíonn ann.

Ní bhaineann an toirmeasc díshealbhaithe le formhór na gcomhaontuithe ceadúnais, mar shampla, má tá seomra ar cíos agat in áit chónaithe do thiarna talún. Ach ní bhaineann sé le comhaontuithe ceadúnais, áfach, i gcóiríocht a chuirtear ar fáil go sonrach do mhic léinn.

Cuireadh an toirmeasc díshealbhaithe seo i bhfeidhm san Acht um Thionóntachtaí Cónaithe (Dátaí Foirceanta Tionóntachtaí Áirithe a Iarchur), 2022. D’fhoilsigh an Bord um Thionóntachtaí Cónaithe (an BTC) eolas áisiúil faoin toirmeasc díshealbhaithe.

Más mian le do thiarna talún go bhfágfaidh tú do chóiríocht, caithfidh siad fógra scríofa foirceanta a thabhairt duit - féach ‘Fógra foirceanta’ agus ‘Tréimhsí fógra’ thíos.

Má tá tionóntacht téarma sheasta agat, ní féidir le do thiarna talún deireadh a chur leis an tionóntacht murach go bhfuil d’oibleagáidí á sárú agat – is féidir níos mó a léamh ar láithreán gréasáin an BTC.

Mura bhfuil tionóntacht téarma sheasta agat, áfach, is féidir leis an tiarna talún iarraidh ort fágáil i rith na chéad 6 mhí gan cúis a thabhairt. Caithfidh siad fógra scríofa bailí foirceanta agus tréimhse fógra íosta 90 lá a thabhairt.

Ní theastaíonn ó do thiarna talún sna chéad 6 mhí ach fógra 7 lá a thabhairt duit má tá iompar thar a bheith frithshóisialta ar bun agat nó má bhagraíonn sé ar chreatlach na réadmhaoine. Féach ‘Eisceachtaí ar thréimhsí fógra riachtanacha’ thíos chun teacht ar eolas breise.

I ndiaidh na chéad 6 mhí, tugtar duit cearta i leith daingneacht tionachta, fiú má tá tionóntacht téarma sheasta agat (ar feadh 1 bhliain, mar shampla). Is é daingneacht tionachta an ceart atá agat fanacht i gcóiríocht ar cíos ar feadh tréimhse shocraithe ama.

Daingneacht tionachta agus deireadh a chur le tionóntacht

Braitheann an méid ama is féidir leat fanacht i gcóiríocht ar cíos i ndiaidh na chéad 6 mhí de thionóntacht ar cathain a thosaigh do thionóntacht.

Má cruthaíodh do thionóntacht i ndiaidh an 10 Meitheamh 2022, beidh tionóntacht d’fhad neamhtheoranta agat. Ciallaíonn seo go mbíonn an ceart agat fanacht sa chóiríocht sin ar feadh tréimhse éiginnte (ní luaitear aon dáta deiridh leis) má bhí áit chónaithe éigin ar cíos agat ar feadh 6 mhí, murach gur mian leis an tiarna talún deireadh a chur le do thionóntacht ar cheann de na cúiseanna a cheadaítear. Féach ‘Cad is cúis bhailí ann le deireadh a chur le tionóntacht i ndiaidh na chéad 6 mhí? thíos.

Má cruthaíodh do thionóntacht roimh an 10 Meitheamh 2022, tá an ceart agat fanacht i do chóiríocht ar cíos ar feadh a fhaide le 6 bliana, i ndiaidh go raibh cóiríocht ar cíos agat ar feadh 6 mhí. Ag deireadh na 6 bliana seo, is féidir le do thiarna talún deireadh a chur le do thionóntacht gan cúis a thabhairt, faoi mar a cheadaítear faoi na seanrialacha, féach ‘Eisceachtaí ar na cúiseanna bailí atá le deireadh a chur le tionóntacht’ thíos. Ach, mura gcuireann an tiarna talún deireadh le do thionóntacht ag an gcéim seo, déantar tionóntacht d’fhad neamhtheoranta de agus ní bhíonn aon dáta deiridh aici.

Go ginearálta, ní féidir le do thiarna talún deireadh a chur le tionóntacht ach i ndiaidh na chéad 6 mhí faoi na cúinsí seo a leanas:

• Mura gcomhlíonann tú oibleagáidí na tionóntachta, mar shampla, níl do chíos á íoc agat in am
• Mura n-oireann an réadmhaoin do do riachtanais a thuilleadh, mar shampla, má bhíonn sí róbheag
• Má bheartaíonn an tiarna talún an réadmhaoin a dhíol laistigh de 9 mí B’fhéidir nach mbeidh seo i gceist, áfach, má bheartaíonn an tiarna talún 10 n-áit chónaithe nó níos mó a dhíol i bhforbairt laistigh de thréimhse 6 mhí – féach ‘Srianadh ar fhoirceannadh nuair a bhíonn réadmhaoine iolracha á ndíol’ thíos
• Má theastaíonn an réadmhaoin ón tiarna talún dá n-úsáid féin nó do dhuine muinteartha den neasteaghlach (ní bhaineann seo ach le tiarnaí talún phríobháideacha)
• Má bheartaíonn an tiarna talún úsáid na réadmhaoine a athrú (mar shampla, í a thiontú ó úsáid tithíochta go húsáid oifige)
• Má bheartaíonn an tiarna talún an réadmhaoin a athchóiriú go substainteach

Eisceachtaí ar na cúiseanna bailí atá le deireadh a chur le tionóntacht

Bíonn cásanna áirithe ann nuair nach mbíonn na cúiseanna bailí seo le deireadh a chur tionóntacht i gceist, féach thíos.

An ceart atá ag an tiarna talún deireadh a chur le tionóntachtaí áirithe i ndiaidh 6 bliana

Má cruthaíodh do thionóntacht roimh an 11 Meitheamh 2022, is féidir le do thiarna talún deireadh a chur le do thionóntacht ar chúis ar bith nuair a bhíonn cóiríocht ar cíos agat ar feadh 6 bliana. Caithfidh an tiarna talún:

• Fógra foirceanta a sheirbheáil roimh dheireadh na 6 bliana, agus
• Tréimhse fógra a thabhairt a éagann ag deireadh na tionóntachta nó ina dhiaidh

Mura gcuirtear an tionóntacht i gcrích i ndiaidh 6 bliana, tosófar tionóntacht nua. Beidh an tionóntacht nua seo d’fhad neamhtheoranta agus ní bhainfidh an eisceacht thuas a thuilleadh.

Faoi Mheitheamh 2028, tionóntachtaí d’fhad neamhtheoranta a bheidh i ngach tionóntacht agus ní bhainfidh an eisceacht thuas a thuilleadh. Is amhlaidh seo mar gheall go mbeidh deireadh tagtha le gach tionóntacht reatha timthriall 6 bliana faoin tráth sin.

Eisceachtaí ar chearta Chuid 4

Má tá árasán féinchuimsitheach nó árasán á fháil ar cíos agat in áit chónaithe do thiarna talún, a bhí mar chuid de phríomhtheach an tiarna talún i dtosach, féadfaidh do thiarna talún a roghnú chun forálacha Chuid 4 a dhiúltú. Más mian le do thiarna talún glacadh leis an rogha seo, caithfidh tú fógra faoi seo a fháil i scríbhinn, roimh thús na tionóntachta.

Ní féidir le tionóntaí in áiteanna cónaithe áirithe a ligeann comhlachais tithíochta cearta Chuid 4 a fháil. Mar shampla, daoine a chónaíonn i dtithíocht idirthréimhseach. Cóiríocht shealadach thacaithe is ea tithíocht idirthréimhseach a chuidíonn le daoine aistriú ó bheith gan dídean go maireachtáil neamhspleách i gcóiríocht bhuan.

Ní bhaineann cearta Chuid 4 le tionóntaí i gcóiríocht a bhaineann go sonrach le mic léinn.

Rialacha breise nuair a chuirtear deireadh le tionóntacht ar chúis bhailí

Baineann rialacha breise má chuireann do thiarna talún deireadh le do thionóntacht ar chuid de na cúiseanna bailí, féach thíos

An riachtanas an réadmhaoin a thairiscint ar ais don tionónta

Má chuireann do thiarna talún deireadh le do thionóntacht ar cheann de na cúiseanna thíos agus má chuirtear an réadmhaoin ar fáil arís ar cíos, caithfidh an tiarna talún an réadmhaoin a thairiscint ar ais duit laistigh de 12 mhí tar éis éag do thréimhse fógra.

Caithfidh siad é seo a dhéanamh má chuir siad deireadh le do thionóntacht mar gheall ar an méid seo a leanas:

• Bheartaigh siad an réadmhaoin a dhíol laistigh de 9 mí
• Theastaigh an réadmhaoin uathu dá n-úsáid féin nó do dhuine muinteartha den neasteaghlach
• Bheartaigh siad an úsáid a bhaintear as an réadmhaoin a athrú
• Bheartaigh siad an réadmhaoin a athchóiriú go substainteach

Caithfidh do thiarna talún gach iarracht réasúnta a dhéanamh do shonraí teagmhála a fháil, chun gur féidir leo an réadmhaoin a thairiscint ar ais duit. Áirítear leis seo teagmháil a dhéanamh leis an BTC le hiarraidh orthu. B’fhéidir go mbeidh do shonraí teagmhála ag an BTC le tabhairt don tiarna talún. Is amhlaidh seo mar gheall go gcaithfidh an BTC scríobh chugat nuair a fhaigheann siad cóip den fhógra foirceanta ó do thiarna talún. Iarrann an BTC sa litir seo ar do shonraí teagmhála agus do thoiliú chun iad a thabhairt do do thiarna talún má theastaíonn siad ón tiarna talún amach anseo leis an réadmhaoin a thairiscint ar ais duit. Ní thabharfaidh an BTC do shonraí don tiarna talún má thug tú do thoiliú dó seo.

Má iarrann an tiarna talún ar an BTC ar do shonraí teagmhála agus murar fhreagair tú litir thosaigh an BTC, déanfaidh an BTC iarracht teagmháil a dhéanamh leat arís. Iarrfaidh siad ar do shonraí agus do thoiliú chun iad seo a thabhairt do do thiarna talún. Tugtar 7 lá duit chun freagairt don litir seo ón BTC.

Nuair a dhéanann do thiarna talún teagmháil leat lena thairiscint an réadmhaoin a ligean leat arís, tugtar 7 lá duit chun glacadh leis an tairiscint seo nó í a dhiúltú.

Bhí an fhreagracht ar an tionónta a chinntiú go raibh a sonraí teagmhála ag an tionónta chun go bhféadfadh an tiarna talún an réadmhaoin a thairiscint dóibh arís. Ach, ón 6 Iúil 2022, aistríodh an fhreagracht seo chuig tiarnaí talún, faoi mar a leagtar amach sa nós imeachta nua seo a tugadh isteach san Acht um Rialáil Soláthraithe Oibreacha Tógála agus Forálacha Ilghnéitheacha, 2022. Cuirtear treoir céim ar chéim ar fáil ar láithreán gréasáin an BTC maidir leis an nós imeachta seo.

Srian ar dheireadh a chur le tionóntachtaí nuair a bhíonn réadmhaoine iolracha á ndíol

Ní féidir le tiarna talún deireadh a chur le tionóntacht a mhair breis agus 6 mhí má bheartaíonn siad 10 n-áit chónaithe nó níos mó a dhíol i bhforbairt laistigh de thréimhse 6 mhí seachas sna cásanna seo a leanas:

• Is féidir leo a thaispeáint gurb ionann an luach margaidh nuair a bhíonn tionónta seilbhe san áit chónaithe agus breis agus 20% faoi bhun an luacha margaidh i gcás seilbh fholamh, agus
• Bheadh cosc a chur orthu ó dheireadh a chur leis an tionóntacht dochraideach go míchuí orthu nó go mbeadh sé ina chúis le cruatan iomarcach orthu

Tugtar leasú ‘Baile an Tirialaigh’ ar an bhforáil seo go minic agus déantar soláthar dó faoi Alt 40 d’Acht 2016.

Más mian le do thiarna talún go bhfágfaidh tú, caithfidh siad fógra foirceanta bailí a sheirbheáil ort. Is féidir an fógra a sheoladh sa phost chugat, a thabhairt duit i bpearsan nó a fhágáil duit ag do sheoladh. Ní cháilíonn ríomhphoist agus teachtaireachtaí téacs mar fhógraí bailí foirceanta. Más dealraitheach nach bhfuil tú i do chónaí sa réadmhaoin, is féidir leis an tiarna talún an fógra a ghreamú taobh amuigh den réadmhaoin.

Ón 6 Iúil 2022, caithfidh do thiarna talún cóip den fhógra foirceanta a thabhairt don Bhord um Thionóntachtaí Cónaithe (an BTC) freisin. Caithfear é seo a dhéanamh ag an am céanna a sheoltar chugat é. Is féidir é a sheoladh ar ríomhphost chuig NoticeofTermination@rtb.ie nó sa phost chuig an BTC anuas ar fhoirm an BTC um Fhógra Foirceanta a Sheoladh. Mura ndéantar seo, bíonn an fógra foirceanta neamhbhailí. Molann an BTC go n-úsáideann tiarnaí talún an post deimhnithe nuair a bhíonn an fógra foirceanta á sheoladh chuig an tionónta agus an BTC, agus go gcoimeádann siad cruthúnas ina leith seo.

Nuair a fhaigheann an BTC an fógra foirceanta, déanfaidh sé na rudaí seo a leanas:

• Scríobh chugat agus chuig do thiarna talún faoi sheirbhísí an BTC agus cuntas a thabhairt ar do chearta agus d’fhreagrachtaí faoin reachtaíocht um thionóntachtaí cónaithe
• Iarraidh ar do shonraí teagmhála sa chás go dteastaíonn siad ón tiarna talún chun an réadmhaoin a chur ar tairiscint ar ais duit. Ní dhéanfar seo ach má thoilíonn tú dó.

Tá an riachtanas seo i bhfeidhm ón 6 Iúil 2022, nuair a tugadh isteach é faoin Acht um Rialáil Soláthraithe Oibreacha Tógála agus Forálacha Ilghnéitheacha, 2022.

Cuirtear eolas breise ar fáil ar láithreán gréasáin an BTC ar na hathruithe seo.

Cad é fógra foirceanta bailí?

Leagtar amach sa dlí na riachtanais le haghaidh fógra foirceanta bailí. Caithfidh sé:

• A bheith i scríbhinn (ní leor ríomhphost)
• A bheith sínithe ag an tiarna talún (nó gníomhaire údaraithe)
• Dáta foirceanta na tionóntachta a shonrú
• A lua go bhfuil an 24 uair an chloig iomlán den dáta foirceanta agat chun an réadmhaoin a fhágáil
• Dáta an fhógra féin a shonrú
• An chúis le foirceannadh a lua, má mhair an tionóntacht níos mó ná 6 mhí nó más tionóntacht téarma shocraithe í. (Ní gá é seo a chur san áireamh i gcás tionóntachtaí i gcóiríocht ar leith do mhic léinn.)
• Aon saincheist a lua maidir le bailíocht an fhógra nó is gá ceart an tiarna talún é a thabhairt a chur faoi bhráid an BTC laistigh de 90 lá tar éis an fógra a fháil. (Bíonn an t-amfhráma 90 lá seo i gceist murach go bhfuil a n-oibleagáidí á sárú ag an tionónta.)

Caithfidh an tiarna talún sonraí breise a thabhairt i gcásanna áirithe agus, i roinnt cásanna, dearbhú reachtúil. Cuireann an BTC fógraí samplacha foirceanta ar fáil, ina dtugtar na sonraí a theastaíonn i ngach cás.

Má tá an réadmhaoin á díol

Má bheartaíonn an tiarna talún an réadmhaoin a dhíol laistigh de 9 mí tar éis deireadh a chur le do thionóntacht, caithfear a lua san fhógra foirceanta, “Is é an chúis atá leis an tionóntacht a fhoirceannadh ná go bhfuil sé i gceist ag an tiarna talún an áit chónaithe a dhíol, agus breithniú iomlán a dhéanamh air, laistigh de 9 mí tar éis deireadh a chur leis an tionóntacht”. Caithfidh an tiarna talún iontráil isteach i gconradh díola laistigh de 9 mí tar éis an dáta foirceanta. Ní mór dearbhú reachtúil a bheith san fhógra freisin ina luaitear rún an tiarna talún an réadmhaoin a dhíol.

Má tá tionóntacht níos faide ná 6 mhí á foirceannadh ag an tiarna talún bunaithe ar leasú 'Baile an Tirialaigh' (féach thuas) caithfear a lua sa dearbhú reachtúil freisin:

• Is ionann an luach margaidh nuair a bhíonn tionónta seilbhe san áit chónaithe agus breis agus 20% faoi bhun an luacha margaidh i gcás seilbh fholamh, agus
• Bheadh cosc a chur orthu ó dheireadh a chur leis an tionóntacht dochraideach go míchuí orthu nó go mbeadh sé ina chúis le cruatan iomarcach orthu

Cuimsítear i bhfógra foirceanta samplach an BTC i ngeall go mbeartaítear díol an t-eolas riachtanach agus dearbhú reachtúil samplach.

Má chuireann do thiarna talún deireadh le do thionóntacht mar gheall go bhfuil an réadmhaoin á díol acu agus má chuirtear an réadmhaoin ar fáil arís ar cíos, caithfidh an tiarna talún an réadmhaoin a thairiscint ar ais duit laistigh de 12 mhí tar éis éag do thréimhse fógra.

Má theastaíonn an réadmhaoin ón tiarna talún dá n-úsáid féin nó do dhuine muinteartha den neasteaghlach

Má chuireann an tiarna talún deireadh le do thionóntacht mar gheall go dteastaíonn an réadmhaoin uathu dá n-úsáid féin nó do dhuine muinteartha den neasteaghlach, caithfear an t-eolas seo a leanas a thabhairt duit i scríbhinn, anuas ar an bhfógra foirceanta:

• Ainm an duine, an gaol atá aige/aici leis an tiarna talún agus cá fhad a bheidh sé/sí ina chónaí san áit chónaithe
• Dearbhú reachtúil ina luaitear go bhfuil an réadmhaoin de dhíth ar an tiarna talún dá n-úsáid féin nó do dhuine muinteartha den neasteaghlach

Cuimsítear i bhfógra foirceanta samplach an BTC nuair a theastaíonn an réadmhaoin ón tiarna talún an t-eolas riachtanach agus dearbhú reachtúil samplach.

Má tá an réadmhaoin á hathchóiriú go substainteach ag an tiarna talún

Ní féidir deireadh a chur le tionóntacht ar an gcúis seo ach má tá na hoibreacha a bheartaítear substainteach agus go mbeidh an réadmhaoin le fágáil dá mbarr. Caithfidh siad cineál na n-oibreacha a lua i scríbhinn, anuas ar an bhfógra foirceanta. Caithfidh siad an méid seo a leanas a lua:

• Má theastaíonn cead pleanála
• Ainm an chonraitheora (más ann dó)
• Na dátaí ar a mbeifear le tabhairt faoi na hoibreacha a bheartaítear
• Fad beartaithe na n-oibreacha

Caithfidh siad deimhniú a chur san áireamh freisin ó ghairmí cláraithe ina luaitear:

• Bheadh na hoibreacha ina riosca sláinte agus sábháilteachta do na háititheoirí
• Ba chóir an réadmhaoin a fhágáil agus na hoibreacha á gcur i gcrích
• An t-achar ama ar chóir an réadmhaoin a fhágáil dó chun na hoibreacha a chríochnú (caithfidh sé seo a bheith níos faide ná 3 seachtaine)

Féach láithreán gréasáin an BTC chun teacht ar eolas breise chomh maith le fógra foirceanta samplach go mbeartaítear athchóiriú a dhéanamh.

Caithfidh an tiarna talún an réadmhaoin a chur ar tairiscint ar ais don bhuntionónta nuair a bhíonn na hoibreacha curtha i gcrích.

Más mian leis an tiarna talún úsáid na réadmhaoine a athrú

Más mian leis an tiarna talún úsáid na réadmhaoine a athrú, caithfidh an tiarna talún ráiteas a chur san áireamh ina leagtar amach cineál an athraithe i scríbhinn, leis an bhfógra foirceanta. Caithfear a dheimhniú san fhógra go bhfuarthas aon chead pleanála a theastaíonn. Cuimsítear i bhfógra foirceanta samplach an BTC i ngeall ar athrú úsáide an t-eolas riachtanach.

Má chuireann do thiarna talún deireadh le do thionóntacht mar gheall go bhfuil úsáid na réadmhaoine á hathrú acu agus má chuirtear an réadmhaoin ar fáil ansin ar cíos, caithfidh an tiarna talún an réadmhaoin a thairiscint ar ais duit. Caithfear é seo a dhéanamh laistigh de 12 mhí tar éis éag thréimhse fógra an tionónta.

Má bhíonn gearán agat faoin gcúis a thugann do thiarna talún duit le deireadh a chur le do thionóntacht

Is féidir leat gearán a dhéanamh leis an BTC má chuireann do thiarna talún deireadh le tionóntacht mar gheall go bhfuil an réadmhaoin á díol acu, má tá úsáid na réadmhaoine á hathrú acu, má tá athchóiriú substainteach á dhéanamh acu uirthi, nó mar gheall go dteastaíonn sí uathu dóibh féin nó do dhuine dá neasteaghlach, agus:

• Cuirtear an réadmhaoin ar fáil lena ligean arís agus ní chuireann siad tionóntacht ar tairiscint duit
• Níor thug siad faoin gcuspóir a luaitear san fhógra foirceanta

Má sheasann an BTC le do ghearán, is féidir leis a ordú go n-íocann an tiarna talún damáistí leat nó go ndéanann siad do thionóntacht a chur ar fáil arís, nó an dá rud.

Fógraí samplacha foirceanta i gcásanna eile

Clúdaíonn fógraí samplacha an BTC roinnt cásanna eile, mar shampla, deireadh a chur le tionóntacht, má tá deireadh á chur ag an tiarna talún le do thionóntacht mar gheall ar riaráistí cíosa. Sa chás seo ní mór duit fógra rabhaidh scríofa a bheith faighte agat ar a laghad 28 lá sula n-eisítear an fógra foirceanta - féach ‘Tréimhsí fógra’ thíos.

Tá fógraí foirceanta samplacha ar fáil freisin má sháraítear freagrachtaí tionónta agus i gcás iompar frithshóisialta. Tá fógra samplacha ar fáil freisin nuair nach n-oireann an áit chónaithe a thuilleadh do riachtanais do theaghlaigh. Sa chás seo, ní mór ráiteas sínithe agus dátaithe a bheith ag gabháil leis an bhfógra ar líon na spásanna leapa sa réadmhaoin agus na cúiseanna nach bhfuil sé oiriúnach a thuilleadh, ag féachaint do na spásanna leapa agus do mhéid agus do chomhdhéanamh do theaghlaigh.

Mionearráidí i bhfógra foirceanta

Nuair a bhítear ag déileáil le díospóid faoi fhógra foirceanta, is féidir le breithneoir (nó an Binse Tionóntachta) neamhaird a thabhairt ar mhionearráid nó ar easnamh i bhfógra foirceanta. Is féidir leo é seo a dhéanamh chomh fada agus nach ndéanann an earráid dochar don fhógra foirceanta agus bheadh an fógra bailí ar bhealach eile. Tugtar ‘an riail faoi bhotún’ air seo agus leagtar amach é seo in Alt 30 den Acht um Thionóntachtaí Cónaithe (Leasú), 2015

Is féidir ‘fógra leasúcháin’ a eisiúint a cheartaíonn an earráid leis an bhfógra bunúil. Chun teacht ar eolas breise ar fhógraí leasúcháin, féach láithreán gréasáin an BTC.

Is féidir níos mó a léamh ar láithreáin ghréasáin an Bhoird um Thionóntachtaí Cónaithe (an BTC) agus Threshold.

Tá toirmeasc díshealbhaithe i bhfeidhm ón 30 Deireadh Fómhair 2022 go dtí an 31 Márta. Ciallaíonn seo nach féidir thú a dhíshealbhú i rith an ama seo fiú má eisíodh fógra bailí foirceanta duit. Chun teacht ar eolas breise faoin toirmeasc díshealbhaithe, dátaí foirceanta a cuireadh siar agus faoi eisceachtaí ar an toirmeasc, féach ‘Toirmeasc díshealbhaithe gheimhreadh 2022/2023’ thuas.

Braitheann fad an fhógra ar fhad do thionóntachta.

Tá na tréimhsí fógra seo i bhfeidhm ón 6 Iúil 2022, nuair a tugadh athruithe isteach faoin Acht um Rialáil Soláthraithe Oibreacha Tógála agus Forálacha Ilghnéitheacha, 2022.

Eisceachtaí ar thréimhsí fógra riachtanacha

Gan cloí le d’oibleagáidí tionónta

Mura bhfuil tú ag cloí le d’oibleagáidí, caithfidh do thiarna talún fógra rabhaidh a sheoladh chugat sular féidir leo a fógra foirceanta a eisiúint. Caithfear cuntas a thabhairt san fhógra rabhaidh ar cén oibleagáidí a sáraíodh agus méid réasúnta ama a thabhairt duit an tsaincheist a chur ina ceart. Ní gá an fógra rabhaidh seo a chóipeáil agus a sholáthar don BTC. Mura réitíonn tú an tsaincheist, ní gá don tiarna talún ach fógra foirceanta 28 lá a thabhairt duit. Baineann seo le gach tionóntacht, gan aird ar fhad na tionóntachta.

Má bhíonn iompar thar a bheith frithshóisialta ar bun agat nó má bhagraíonn sé ar chreatlach na réadmhaoine, ní gá don tiarna talún ach fógra 7 lá a thabhairt duit agus ní gá dóibh fógra rabhaidh a thabhairt duit. Leagtar amach in Alt 17 (1) (a) agus (b) d’Acht 2004 an saghas iompar an-fhrithshóisialta ar féidir fógra 7 lá a cheadú dó.

Riaráistí cíosa

De ghnáth, murar íoc tú do chíos, caithfidh do thiarna talún fógra rabhaidh faoi riaráistí cíosa a sheoladh chugat sular féidir leo fógra foirceanta a eisiúint. Caithfidh an fógra rabhaidh faoi riaráistí cíosa méid an chíosa atá le híoc agat a lua agus 28 lá a thabhairt duit chun é a íoc Caithfidh an tiarna talún cóip den fhógra rabhaidh faoi riaráistí cíosa a sheoladh chuig an BTC. Tosaíonn na 28 lá a thugtar duit chun na riaráistí cíosa a íoc ar an dáta a fhaigheann tú féin agus an BTC an fógra rabhaidh. Mura seolann an tiarna talún an fógra rabhaidh chugat agus chuig an BTC, ní bheidh fógra foirceanta bailí.

Mura n-íocann tú na riaráistí cíosa sna 28 lá, is féidir le do thiarna talún fógra 28 lá foirceanta a thabhairt duit ansin. Ní mór don tiarna talún an fógra foirceanta a sheoladh chuig an BTC ar an lá céanna a sheoltar chugat é. Mura ndéantar seo, beidh an fógra foirceanta neamhbhailí.

Leagtar amach an próiseas chun deireadh a chur le tionóntacht mar gheall ar riaráistí cíosa in Alt 12 den Acht um Thionóntachtaí Cónaithe agus Luacháil, 2020.

Cuireann an BTC eolas ar fáil faoin bpróiseas seo riaráistí cíosa anuas ar fhógraí rabhaidh samplacha faoi riaráistí cíosa.

An féidir le tiarna talún agus tionónta aontú le tréimhse fógra níos giorra?

Is féidir leat féin agus do thiarna talún aontú le tréimhse fógra níos giorra ná na tréimhsí íosta a leagtar amach thuas, ach ní féidir leat amhlaidh a dhéanamh ach nuair a dhéanann an tiarna talún an cinneadh deireadh a chur leis an tionóntacht. Tá sé neamhdhleathach tréimhse fógra níos giorra a aontú ag tús na tionóntachta.

Is féidir le tiarnaí talún agus tionóntaí tréimhse fógra níos faide a aontú freisin, ach is é 70 lá an t-uasmhéid nuair a mhair an tionóntacht níos lú ná 6 mhí.

Tarlaíonn díshealbhú mídhleathach (nó foirceannadh neamhdhleathach) má stopann do thiarna talún tú teacht a bheith agat ar do réadmhaoin ar cíos nó má bhaineann sé/sí do chuid giuirléidí amach cibé acu ar seirbheáladh nó nár seirbheáladh fógra foirceanta bailí.

Má ghlasálann do thiarna talún thú amach nó má dhíshealbhaíonn sé/sí thú go fisiciúil, d'fhéadfá a bheith in ann iarratas a dhéanamh ar urghaire le hiallach a chur orthu thú a ligean ar ais isteach sa réadmhaoin nó is féidir leat iarratas a dhéanamh chuig an BTC chun é sin a dhéanamh ar do shon.

Má mhúchann do thiarna talún uisce, gás nó leictreachas, b'fhéidir go mbeifeá in ann dul i mbun caingean dlí chun an soláthar a chur ar fáil arís. I gceachtar cás, ba cheart duit comhairle agus cúnamh dlí a fháil sula leanann tú ar aghaidh. Ní féidir le do thiarna talún do chuid sealúchas a bhaint as d’áit chónaithe fad atá do thionóntacht i bhfeidhm go fóill (ach níl aon oibleagáid dhlíthiúil ar thiarna talún do chuid giuirléidí a stóráil ná aire a thabhairt dóibh tar éis gur cuireadh deireadh le tionóntacht).

Má do thiarna talún chun díospóid a chur faoi bhráid an BTC, ba cheart duit comhairle a fháil faoi do chás ó Threshold nó ó aturnae. Oibríonn Ionaid Comhairle Dlí Saor in Aisce (ICDSanna) líonra de chlinicí comhairle dlí ar fud na hÉireann. Tá na clinicí seo faoi rún, saor in aisce agus ar oscailt do chách. Déan teagmháil leis an Ionad um Fhaisnéis do Shaoránaigh is gaire duit chun teacht ar fhaisnéis ar sheirbhísí ICDSA i do cheantar. Cuireann ICDS líne eolais agus atreoraithe ar fáil freisin i rith uaireanta oifige chun teacht ar eolas bunúsach faoin dlí.