An Reifreann Bunreachtúil

Tá 2 shaghas de reifreann ann in Éirinn – reifreann bunreachtúil agus gnáthreifreann.

Is é Bunreacht na hÉireann an dlí bunúsach nó Bunreacht na hÉireann. Achtaíodh é i 1937 agus leasaíodh é roinnt amanna.

Ní féidir an Bunreacht a leasú ach má cheadaíonn muintir na hÉireann an leasú a bheartaítear i reifreann. Tugann seo an deis do na daoine cinneadh a dhéanamh ar cibé acu an athróidh nó nach n-athróidh an dlí.

Amhail 2021, cuireadh 38 reifreann bunreachtúil ar siúl agus faomhadh 32 ceann. Tá siad liostaithe ar taoiseach.gov.ie. Is féidir leat tuarascálacha agus moltaí a léamh a bhaineann le roinnt iar-reifreann anseo.

Ní bhaineann gnáthreifreann leis an mBunreacht a leasú. Chuirfí gnáthreifreann ar bun dá ndéanfadh an tUachtarán an cinneadh go raibh togra i mBille a bhí chomh tábhachtach sin ó thaobh cúrsaí náisiúnta gur cheart go ndéanfadh toil na ndaoine cinneadh faoina thoradh.

Leagtar amach in Airteagal 46 den Bhunreacht na rialacha maidir le conas is féidir an Bunreacht a leasú. Leagtar amach in airteagal 47 na rialacha bunúsacha maidir le reifrinn. Rialaíonn téacs reachtaíochta, sraith Achtanna an Reifrinn san áireamh, conas a oibríonn siad.

I gcás reifreann bunreachtúil, tugtar Bille isteach ar dtús sa Dáil, ina leagtar amach foclaíocht an leasaithe a bheartaítear. Má ritear an Bille sa Dáil agus sa Seanad, déanann an tAire Tithíochta, Rialtais Áitiúil agus Oidhreachta ordú ina sonraítear lá na vótála maidir leis an reifreann.

Reifreann é gnáthreifreann nach mbaineann le Bunreacht na hÉireann a leasú. Go dtí seo, níor cuireadh aon ghnáthreifreann ar siúl riamh.

Thitfeadh gnáthreifreann amach dá bhfaigheadh an tUachtarán comhachainí ó thithe an Oireachtais. Luafaí san achainí go raibh Bille a bheartaítear chomh tábhachtach go náisiúnta gur cheart do mhuintir na hÉireann cinneadh a dhéanamh ar cibé acu an ndéantar nó nach ndéantar dlí de.

Caithfidh tromlach chomhaltaí an tSeanaid agus trian de chomhaltaí na Dála an chomhachainí a rith. Nuair a fhaigheann an tUachtarán an achainí, caithfidh siad dul i gcomhairle leis an gComhairle Stáit. Má chomhaontaíonn an tUachtarán leis go mbaineann an oiread sin tábhachta náisiúnta leis an togra, diúltóidh siad an Bille a shíniú go dtí go gcuirtear reifreann ar bun.

Caithfear an reifreann a chur ar bun laistigh de 18 mí tar éis chinneadh an Uachtaráin gan an Bille a shíniú.

Ghlac an Coimisiún Toghcháin freagracht air féin as feidhmeanna an Choimisiúin Reifrinn i mí Feabhra 2023.

Déanann an Coimisiún Toghcháin maoirsiú ar thoghcháin agus reifrinn. Míníonn sé freisin ábhar an togra reifrinn chun feasacht an phobail ar an reifreann a chur chun cinn agus chun daoine a spreagadh chun vóta a chaitheamh.

Obair an Choimisiúin Reifrinn

Is é ról an Choimisiúin Toghcháin i reifrinn ná eolas neamhchlaonta agus neamhleatromach a ullmhú faoin togra reifrinn agus an t-eolas sin a chur ar fáil don phobal.

Ullmhaíonn sé ráitis ar na príomhcheisteanna agus scaipeann sé na ráitis sin ar an teilifís, ar an raidió agus ar na meáin eile chun aird an phobail a tharraingt orthu. Áirítear i measc ról an Choimisiúin a chinntiú gur cheart go mbeadh na ráitis inrochtana dóibh siúd a bhfuil míchumas radhairc nó éisteachta orthu.

Is féidir leis na saoránaigh Éireannacha go léir atá ar Chlár na dToghthóirí, Liosta na Vótálaithe Poist nó ar Liosta na Vótálaithe Speisialta vóta a chaitheamh i reifreann.

Déantar an vótáil trí bhallóid rúnda. Clófar teideal an bhille a bheartaítear ar an mballóid agus cuirfidh an vótálaí marc le “Tá” nó “Níl”. Tá socruithe éagsúla ann chun vótálaithe faoi mhíchumas a éascú. Tá teimpléad de pháipéar ballóide tadhlach ar fáil i ngach stáisiún vótála do dhaoine ar a bhfuil lagú amhairc.

Déantar na vótaí ar son agus in aghaidh thogra an reifrinn a chomhaireamh an lá i ndiaidh na vótála agus cuireann an Ceann Comhairimh Áitiúil an toradh in iúl do Cheann Comhairimh an Reifrinn. Is féidir le comhaltaí an Oireachtais agus comhlachtaí faofa féachaint ar an gcomhaireamh.

Nuair a rinneadh na torthaí go léir ó gach toghcheantar a chomhaireamh, déanann Ceann Comhairimh an Reifrinn deimhniú sealadach reifrinn a dhréachtú. Luaitear ann seo toradh foriomlán na vótála agus má faomhadh an t-achtú a bheartaítear, ar gá “Tá” a bheith i gceist le breis agus 50% de na vótaí. Foilsítear an deimhniú sealadach in Iris Oifigiúil (Irisleabhar an Stáit).

Is mar an gcéanna a bhíonn an nós imeachta vótála ag an ngnáthreifreann leis an nós imeachta i reifreann bunreachtúil, seachas go ndéanann na daoine an bille sin a dhiúltú sna cásanna seo a leanas:

•Caitear formhór na vótaí in aghaidh an Bhille, agus

•Is ionann líon na vótaí siúd agus ar a laghad an tríú cuid de thoghthóirí an uachtaráin ar chlár na dtoghthóirí.

Más mian le vótálaí cur in aghaidh an deimhnithe shealadaigh, caithfidh siad achainí a chur faoi bhráid na hArd-Chúirte laistigh de 7 lá tar éis gur foilsíodh an deimhniú sealadach. Mura gcuirtear aon achainí faoi bhráid na hArd-Chúirte, déantar deimhniú críochnaitheach den deimhniú.

Má léirítear ar an deimhniú deiridh go raibh tromlach na vótaí a caitheadh i bhfabhar an togra leis an mBunreacht a leasú, síníonn an tUachtarán an Bille agus tá an Bunreacht leasaithe.

Tá eolas breise ar fáil faoi reifrinn sa leabhrán An Reifreann in Éirinn agus ar electoralcommission.ie.