Leanaí agus cearta in Éirinn

In Éirinn, déantar leanbh a shainiú faoin Acht um Chúram Leanaí 1991, Acht na Leanaí 2001 agus Coinbhinsiún na Náisiún Aontaithe um Chearta an Linbh mar dhuine ar bith atá faoi 18 mbliana d’aois. Bíonn srian aoise ar an méid a cheadaítear do leanbh a dhéanamh. Cuireann an doiciméad seo eolas ar fáil faoi cheisteanna mar sin a mbíonn tionchar acu ar shaol an linbh.

Córas oideachais

Cuimsíonn córas oideachais na hÉireann an bhunscoil, scoil dara leibhéal, tríú leibhéal agus breisoideachas. Féadfaidh leanaí freastal ar an mbunscoil ó 4 bliana d’aois ar aghaidh. Caithfidh leanaí a bheith 12 bliana d’aois ar an 1 Eanáir sa chéad bhliain scoile ag an dara leibhéal.

Tá freisin Cúram Luath-Óige agus Scéim Oideachais do leanaí aois réamhscoile. Ní mór dóibh a bheith ar a laghad 3 bliana d’aois.

Tinreamh Scoile

Bíonn tinreamh scoile (nó oideachas a fháil) éigeantach ó 6 bliana d’aois go dtí 16 bliana d’aois nó go dtí go gcríochnaíonn mic léinn 3 bliana den oideachas dara leibhéal, cibé is déanaí.

Níl aon oideachas luath-óige éigeantach i gceist.

Is é an Ghníomhaireach um Leanaí agus an Teaghleach (Tusla) an ghníomhaireacht náisiúnta a bunaíodh le cinntiú go bhfreastalaíonn leanaí ar scoil go rialta nó go bhfaigheann siad oideachas mar is cuí. An Bord:

• Déanann siad monatóireacht ar thinreamh scoile, agus glacann siad raon bearta i gcásanna nach bhfreastalaíonn leanaí ar an scoil
• Coinníonn sé clár de leanaí nach bhfuil ag freastal ar scoil aitheanta
• Coinníonn sé clár de leanaí atá 16 agus 17 mbliana d’aois a fhágann an scoil go luath le dhul ag obair agus déanann sé socruithe maidir lena n-oideachas agus oiliúint leanúnach i gcomhar le soláthraithe agus fostóirí

Tá dualgas reachtúil ar thuismitheoirí agus ar chaomhnóirí a chinntiú go bhfreastalaíonn a gcuid leanaí ar scoil nó go bhfaigheann siad oideachas ar bhealach éigin eile. Má mheasann an Tusla go bhfuil teipthe ar thuismitheoirí an dualgas sin a chomhlíonadh, seoltar rabhadh chuig tuismitheoirí trí Fhógra Tinreamh Scoile, agus má theipeann ar thuismitheoirí cloí le sonraí an fhógra ina dhiaidh sin, féadfar iad a ionchúiseamh. Tá tuilleadh eolais ar fáil inár ndoiciméad maidir le tinreamh scoile.

Déanann an Bord idirghabháil i ndáil le díbirtí ón scoil atá beartaithe freisin.

Tuilleadh eolais ar fáil inár ndoiciméad, Forbhreathnú ar chóras oideachais na hÉireann.

Obair

Faoin Acht um Chosaint Daoine Óga (Fostaíocht), 1996, ní féidir le fostóirí leanaí faoi bhun 16 bliana d’aois a fhostú i bpoist lánaimseartha. Ní féidir le leanaí faoi bhun 14 bliana d’aois a bheith fostaithe. Féadfaidh leanaí atá 14 agus 15 bliana d’aois a bheith fostaithe mar a leanas:

• Is féidir leo obair éadrom a dhéanamh le linn laethanta saoire scoile amháin - caithfidh siad 21 lá saor a bheith acu i rith an ama sin.
• Caithfidh siad a bheith rannpháirteach i gclár oideachais nó taithí oibre atá faofa agus nach ndéanann díobháil do chúrsaí sláinte, sábháilteachta nó forbartha
• Obair scannánaíochta, chultúrtha, fhógraíochta nó spóirt faoi cheadúnais atá eisithe ag an Aire Post, Fiontar agus Nuálaíochta

Féadfaidh leanaí atá 15 bliana d’aois 8 n-uaire in aghaidh na seachtaine d’obair éadrom a dhéanamh le linn téarma na scoile. Is é an líon uaireanta ar a mhéid in aghaidh na seachtaine do leanaí lasmuigh de théarma na scoile ná 35 uair nó suas le 40 uair más taithí oibre atá faofa atá i gceist.

Is é an líon uaireanta ar a mhéid in aghaidh na seachtaine do leanaí atá 16 agus 17 mbliana d’aois ná 40 uair agus uasmhéid 8 n-uaire in aghaidh an lae.

Tuilleadh eolais ar fáil inár ndoiciméad, Uaireanta oibre do dhaoine óga agus Cearta oibrithe óga.

Íosphá

Déanann an tAcht um Pá Íosta Náisiúnta 2000 foráil ó mhí Eanáir 2022 go mbeidh an ráta íosphá d’fhostaí aosach le taithí cothrom le €10.50 san uair. Tá rátaí pá bunaithe go hiomlán ar aois, mar shampla, tá fostaí faoi 18 mbliana d’aois i dteideal €7.35 san uair nó 70% den íosphá. Tá fostaí 18 mbliana d’aois i dteideal 80% agus tá fostaí 19 mbliana d’aois i dteideal 90% den íosphá faoi seach.

Is féidir tuilleadh eolais a fháil faoin Íosphá Náisiúnta inár ndoiciméad, Rátaí pá íosta in Éirinn.

Printíseachtaí agus gairmeacha eile

Seo a leanas an aois íosta gur féidir dul le gairmeacha áirithe:

• Is féidir leat a bheith mar phrintíseach le SOLAS ag 16 bliana d’aois
• Is féidir leat a bheith mar phrintíseach san Arm nó san Aerchór ag 18 mbliana d’aois
• Is féidir leat dul isteach san Arm, san Aerchóir agus sa tSeirbhís Chabhlaigh ag 18 mbliana d’aois
• Is féidir leat dul isteach sna Gardaí Síochána ag 18 mbliana d’aois

Feighleoireacht leanaí

Níl aon íos-aois dhlíthiúil ann maidir le feighleoireacht leanaí.

Íocaíochtaí dífhostaíochta

Nuair a bhíonn duine ag obair, tosaíonn siad ag déanamh ranníocaíochtaí árachais shóisialta ag 16 bliana d’aois. Mar sin féin, ní féidir íocaíochtaí dífhostaíochta a éileamh, cosúil le Sochar Cuardaitheora Poist nó Liúntas Cuardaitheora Poist, go dtí 18 mbliana d’aois. Caithfear critéir eile a shásamh freisin le bheith incháilithe.

Cáin

Níl aon aois íosta ag a bhfuil tú faoi dhliteanas cáin a íoc nó chun an Muirear Uilíoch Sóisialach a íoc

Gluaisteánaíocht

Tá catagóirí feithiclí áirithe ann ina gceadaítear do leanbh faoi bhun 18 mbliana d’aois tiomáint nuair a bhíonn ceadúnas foghlaimeora nó ceadúnas tiomána aige/aici. Seo a leanas na catagóirí:

Caithfidh tiománaí an tástáil teoirice tiomána a phasáil sula ndéanann sé/sí iarratas ar an gcéad cheadúnas foghlama. Is féidir tástáil teoirice tiomána a ghlacadh ag aois ar bith. Mar sin féin, ní mór duit iarratas a dhéanamh ar do chéad chead foghlaimeora laistigh de dhá bhliain tar éis duit an tástáil teoirice a rith nó beidh an deimhniú tástála caite. Má tá Cárta Seirbhísí Poiblí (PSC) agus cuntas fíoraithe MyGovID agat, féadfaidh tú iarratas a dhéanamh ar do chéad chead foghlaimeora ar líne.

Bádóireacht

Ní féidir leat tiomáint ar bith ceardaíochta le hinneall níos mó ná 3.7kW (5hp) mura rud é go bhfuil tú ar a laghad 12 bliain d'aois.

Ní mór duit a bheith ar a laghad 16 bliana d'aois sular féidir leat tiomáint ar árthach uisce pearsanta (scaird sciála) nó cumhacht bád / bád mótair atá in ann 17 muirmhíle nó níos mó.

Taisteal thar lear

Ní féidir le leanaí saoire nó eitilt a chur in áirithint go dtí go mbíonn siad 18 mbliana d’aois. Is iomaí aerlíne nach ligeann do pháistí atá faoi bhun 16 bliana d’aois taisteal gan tionlacain - téigh i dteagmháil le d’aerlíne chun a beartas a dheimhniú.

Ta pasanna do pháistí atá faoi bhun 18 mbliana d’aois bailí ar feadh 5 bliana. Teastaíonn toiliú tuismitheoirí agus iarratas á dhéanamh. Is féidir leat iarratas céaduaire a dhéanamh ar líne ar phas do dhuine faoi 18 mbliana d’aois má tá cónaí air i:

• Éireann
• Tuaisceart Éireann
• An Bhreatain Mhór
• an Aontais Eorpaigh
• Íoslainn
• Lichtinstéin
• An Iorua
• Eilvéis
• Astráil
• Ceanada
• An Nua-Shéalainn
• Stáit Aontaithe Mheiriceá

Féadfaidh tú pas linbh a athnuachan ar líne freisin.

Féadfar iarratas a dhéanamh ar phas deich mbliana nuair atá tú 18 mbliana d’aois nó níos sine.

Alcól

Faoi na hAchtanna Deochanna Meisciúla, is cion é alcól a cheannach nó duine a fháil chun alcól a cheannach duit, má bhíonn siad faoi bhun 18 mbliana d’aois. Is cion é do leanaí alcól a ól mura bhfuil siad i dteach phríobháideach agus toiliú tuismitheora acu.

Is cion é do leanaí a bheith i siopa eischeadúnais mura bhfuil siad in éineacht le tuismitheoir nó caomhnóir.

Ní cheadaítear do leanaí a bheith ar áitreabh ceadúnaithe ach amháin má bhíonn siad in éineacht le tuismitheoir nó caomhnóir, ach tá srianta áirithe i gceist leis an bhforáil sin. Má bhíonn leanbh faoi thionlacan tuismitheora/caomhnóra, féadfar fanacht ar an áitreabh go dtí 9in (10in ó Bhealtaine go Meán Fómhair) mura n-airíonn sealbhóir an cheadúnais go bhféadfaí díobháil a dhéanamh do shláinte, do shábháilteacht agus do leas an linbh. Féadfaidh leanaí atá 15-17 bliana d’aois fanacht ar an áitreabh tar éis 9in nuair a bhíonn siad ag freastal ar ócáid phríobháideach ina bhfuil béile suntasach ar fáil.

Faoin Acht Deochanna Meisciúla 2008, tá cumhacht ag na Gardaí alcól a ghabháil nuair a bhíonn sé ag leanbh atá faoi bhun 18 mbliana d’aois agus nuair atá cúis réasúnta acu a chreidiúint go ndéanfaidh leanbh faoi bhun 18 mbliana d’aois alcól a ól in áit phoiblí.

Tuilleadh eolais ar fáil inár ndoiciméad, Alcól agus an dlí.

Toitíní

Faoin Acht Sláinte Poiblí (Tobac) 2002, is cion é toitíní nó táirgí tobac eile a dhíol le duine ar bith faoi 18 mbliana d’aois.

Má tá tú faoi 18 mbliana d'aois, ní féidir leat deataigh i gcarr. Ina theannta sin, ní féidir aon duine eile deataigh agus tú sa charr.

Cearrbhachas

Ní féidir leat ticéad Lató a cheannach nó geall a chur go dtí go mbíonn tú 18 mbliana d’aois. Faoin Acht um Chearrbhachas 1931, is cion é do leanaí a bheith i siopa geallghlacadóra ar bith. Mar sin féin, faoin Acht um Chearrbhachas agus Crannchuir 1956 féadfar a bheith i mbun cearrbhachais i halla siamsaíochta nó ag aonach siamsaíochta ag 16 bliana d’aois.

Scannáin, físeáin agus cluichí ríomhaire

Scannáin
Bíonn na scannáin is féidir leat a fheiceáil sa phictiúrlann ag brath ar rangúchán na scannán sin. Seo a leanas na rangúcháin scannán atá in úsáid faoi láthair:

• G: Tá an scannán feiliúnach do gach duine lena n-áirítear leanaí atá ar aois scoile
• PG: Cé gur féidir le leanaí breathnú ar an scannán gan tionlacan, moltar treoir tuismitheora a bheith i gceist maidir le feiliúnacht an ábhair do leanaí faoi bhun 12 bliana d’aois
• 12A: Cé go meastar an scannán a bheith feiliúnach do leanaí atá 12 bliana d’aois nó níos sine, féadfar leanbh faoi bhun 12 bliana d’aois a scaoileadh isteach chun breathnú ar an scannán má bhíonn sé/sí faoi thionlacan tuismitheora nó caomhnóra
• 15A: Cé go meastar an scannán a bheith feiliúnach do leanaí atá 15 bliana d’aois nó níos sine, féadfar leanbh faoi bhun 15 bliana d’aois a scaoileadh isteach chun breathnú ar an scannán má bhíonn sé/sí faoi thionlacan tuismitheora nó caomhnóra
• 16: Meastar go bhfuil an scannán feiliúnach do leanaí atá 16 bliana d’aois nó níos sine. Ní féidir cead isteach chuig an scannán a cheadú do leanaí faoin aois sin
• 18: Meastar go bhfuil an scannán feiliúnach do dhaoine atá 18 mbliana d’aois nó níos sine

Tuilleadh eolais ar fáil inár ndoiciméad, Cinsearacht ar scannáin in Éirinn agus Cinsearacht ar thaifid físeáin agus DVD.

Cluichí ríomhaire
Úsáidtear an Córas Uile-Eorpach Faisnéise do Chluichí (PEGI) in Éirinn - córas rátála de réir aoise maidir le rangúchán cluichí aoise. Is córas deonach é a bhíonn le leanúint ag miondíoltóirí cluichí ríomhairí. Seo a leanas na réimsí rangúcháin:

• 3+: Ábhar an chluiche feiliúnach do gach aoisghrúpa
• 7+: Ábhar an chluiche feiliúnach do leanaí atá 7 mbliana d’aois nó níos sine
• 12+: Ábhar an chluiche feiliúnach do leanaí atá 12 bliana d’aois nó níos sine
• 16+: Ábhar an chluiche feiliúnach do leanaí atá 16 bliana d’aois nó níos sine
• 18+: Ábhar an chluiche feiliúnach do leanaí atá 18 mbliana d’aois nó níos sine

Ní thógann an rátáil aoise an leibhéal deacrachta nó scileanna a bhíonn ag teastáil chun an cluiche a imirt san áireamh.

Úinéireacht ar pheataí

Faoin Acht um Rialú Madraí 1986, ní féidir madra a choinneáil gan cheadúnas madraí. Ní eisíonn údarás áitiúil ceadúnas madraí ar dhuine ar bith atá faoi bhun 16 bliana d’aois.

Caithfear madra a choinneáil faoi shrian nuair atá siad amuigh go poiblí - trí choniall mar shampla. Caithfidh béalgharda a bheith ar phóir madraí áirithe i gcónaí nuair atá siad amuigh go poiblí. Caithfidh na madraí sin a bheith faoi stiúir duine atá níos sine ná 16 bliana d’aois agus coinnithe ar shlabhra nó coniall láidir nach bhfuil níos faide ná 2 mhéadar.

Níl aon riachtanas ann ceadúnas a bheith agat do pheataí eile agus níl aon reachtaíocht a shonraíonn aois íosta maidir le húinéireacht peataí.

Dróin agus aerárthaí mionsamhlacha

Ní mór dróin agus aerárthaí mionsamhlacha ar a bhfuil meáchan 1kg nó níos mó, agus meáchan níos lú ná 25kg, a chlárú le hÚdarás Eitlíochta na hÉireann (ÚEÉ). Nuair a bhíonn an meáchan á ríomh, ní chuirtear breosla san áireamh, ach cuirtear san áireamh aon earraí nó trealamh atá suiteáilte san aerárthach nó ceangailte leis an aerárthach, lastas ina measc, ag tús a eitilte, áfach.

Ní mór duit bheith os cionn 16 bliana d’aois chun drón nó aerárthach mionsamhlach a chlárú. Ní mór do dhróin agus aerárthaí mionsamhlacha a oibríonn iad siúd faoi 16 bliana d’aois a bheith cláraithe ag tuismitheoir nó ag caomhnóir dlíthiúil. Tá fáil ar thuilleadh faisnéise ar chlárúchán ar láithreán gréasán ÚEÉ.

Nuair a bhíonn drón nó aerárthach mionsamhlach á oibriú, ní mór duit gan é a oibriú riamh:

• Má bheidh sé ina ghuais d’aerárthach eile atá ag eitilt
• Os cionn slua daoine
• Níos faide ná 300 méadar amach uait
• Laistigh de 120 méadar d’aon duine, árthach nó struchtúr nach bhfuil faoi do smacht
• Níos giorra ná 5 chiliméadar ó aerodróm
• Ar bhealach faillíoch nó meargánta a chuirfidh beatha nó maoin daoine eile i mbaol
• Níos airde ná 120 méadar os cionn leibhéal na talún
• Os cionn ceantair uirbeacha
• In aerspás sibhialta nó atá faoi rialú míleata
• I limistéir atá faoi chosc, ar nós suiteálacha míleata agus príosún
• Mura bhfuil cead agat ó úinéir na talún d’éirí de thalamh agus do thuirlingt an dróin/an aerárthaigh

Ní mór d’aerárthach gan fhoireann ar a bhfuil meáchan 25kg nó níos mó a bheith cláraithe ar bhealach cosúil leis an mbealach a chláraítear aerárthach le foireann.

Na nArm Tine

Ní mór duit a bheith 16 bliain d'aois nó os a chionn sular féidir leat iarratas ar dheimhniú airm tine. Ní mór duit a bheith 14 bliain d'aois nó os a chionn sular féidir leat iarratas ar dheimhniú oiliúna arm tine. Ní gá go mbeadh deimhniú oiliúna arm tine a ligfidh tú chun féin ar arm tine ach cuireann sé deis a thabhairt duit chun arm tine a shealbhú agus iad i mbun agus é a úsáid faoi mhaoirseacht an duine a bhfuil deimhniú airm tine don arm tine agus tá os cionn 18 mbliana d'aois.

An ceanglas go mbeadh deimhniú airm tine i bhfeidhm freisin d'crosbhoghanna, spearguns agus go léir thuas airguns treoluas muzzle áirithe (lena n-áirítear marcóirí paintball).

Sceana

Níl aon aois íosta a leagtar ag ar féidir leat féin le scian. Mar sin féin, is cion é a bheith acu scian in áit phoiblí gan údar maith, mar shampla le haghaidh oibre.

Seirbhísí sláinte

Tá raon seirbhísí ann atá ar fáil go sonrach do leanaí agus soláthraítear seirbhísí áirithe saor in aisce fiú amháin má bhíonn cárta leighis ag a dtuismitheoirí. Cuirtear na seirbhísí sin ar fáil go ginearálta mar chuid de: seirbhísí máithreachais agus leasa naíonáin, seirbhísí sláinte do leanaí réamhscoile agus seirbhísí sláinte scoile. Bíonn leanaí i dteideal seirbhísí vacsaínithe agus imdhíonachta saor in aisce.

Gnáthaimh mháinliachta

Go ginearálta, bíonn sé riachtanach toiliú tuismitheora a fháil do leanaí maidir le tástálacha agus gnáthaimh leighis agus mháinliachta agus chun vacsaíní agus ionacluithe a fháil. Faoin Acht um Chionta Neamh-Mharfacha in Aghaidh an Duine 1997, féadfaidh leanaí atá 16 bliana d’aois nó níos sine toiliú a thabhairt maidir le gnáthaimh mháinliachta.

Tolladh coirp agus tatú a fháil

Níl aon reachtaíocht a rialaíonn tolladh coirp agus tatú a fháil. Dá thoradh sin, níl aon íos-aois dhlíthiúil gur féidir tolladh coirp nó tatú a fháil.

Fiacla a ghealadh

Faoi Threoir 2011/84/EU an 20 Meán Fómhair 2011 (pdf) caithfidh tú a bheith 18 mbliana d'aois nó os a chionn chun fiacla a ghealadh.

Leapacha gréine

Faoin Acht Sláinte Poiblí (Leapacha Gréine) Act 2014, ní mór duit a bheith 18 bliain d'aois nó os a chionn a bheidh le lamháil a úsáid leapa gréine.

Fuil a thabhairt

Ní féidir le duine a bheith mar dheontóir fola go dtí go mbíonn siad 18 mbliana d’aois.

Seirbhísí frithghiniúna

Níl aon aois íosta inar féidir comhairle agus oidis frithghiniúna a thabhairt. Is í an aois toilithe maidir le gníomhaíocht ghnéasach ná 17 mbliana d’aois agus féadfaidh cion coiriúil a bheith i gceist nuair a bhíonn gnéas ag duine le duine atá faoi bhun 17 mbliana d’aois. Ciallaíonn sé sin go bhfuil soláthraithe na seirbhísí frithghiniúna i dteideal na seirbhísí sin a dhiúltú do dhaoine faoi bhun 17 mbliana d’aois.

Gníomhaíocht ghnéasach

Faoi Alt 3 den Acht um an Dlí Coiriúil (Cionta Gnéis) 2006 arna leasú ag Alt 5 den Acht um an Dlí Coiriúil (Cionta Gnéasacha) (Leasú) 2007, is cion coiriúil é dul i ngleic nó iarracht a dhéanamh dul i ngleic le gníomh gnéis le leanbh atá faoi bhun 17 mbliana d’aois. Ní cosaint ar bith é a léiriú gur thoiligh an leanbh don ghníomh gnéasach. Aithníonn an Acht um an Dlí Coiriúil (Cionta Gnéasacha) (Leasú), 2017 réaltacht na gcaidreamh piarach faoi bhun aoise atá comhthoiliúil áfach, tríd an gcosaint 'neasacht aoise' a thabhairt isteach. Faoin bhforáil seo, D'fhéadfadh duine atá cúisithe i ndul i mbun gnímh ghnéasaigh le duine idir 15 & 17 mbliana d'aois comhthoilliú a úsáid mar chosaint má bhíonn an duine cúisithe níos óige nó níos lú ná 2 bhliain níos sine. Ní féidir leis/léi bheith i gceannas ar an leanbh ná bheith imeaglach ná dúshaothrach.

Bíonn toiliú riachtanach ón Stiúrthóir Ionchúiseamh Poiblí maidir le hionchúiseamh linbh ar bith atá faoi bhun 17 mbliana d’aois. D’fhéadfaí gan cailín 17 mbliana d’aois a raibh caidreamh collaí aici a chiontú as an gcion ar an bhforas sin amháin.

Is cion é do dhuine atá i gceannas dul i mbun nó iarracht a dhéanamh dul i mbun gnímh ghnéasaigh le páiste faoi bhun 18 mbliana d'aois.

Aitheantas ar inscne roghnaithe

Is féidir iarratas a dhéanamh ar dheimhniú aitheantais inscne thar ceann linbh d'aois 16 bliana nó os a chionn má tá ordú cúirte a fuarthas go díolmhaítear an leanbh ó freastal ar an riachtanas d'aois 18 nó os a chionn. Féadfaidh tú níos mó a léamh inár ndoiciméad ar Aitheantas dlíthiúil don inscne is fearr leat.

Pósadh

Má bhíonn gnáthchónaí ort in Éirinn, is í an aois íosta ag ar féidir leat pósadh ná 18 mbliana d’aois. Tá an scéal amhlaidh fiú má phósann tú lasmuigh d’Éirinn.

Tuilleadh eolais ar fáil inár ndoiciméad ar na ceanglais dlí chun pósadh.

Cothabháil

Bíonn dualgas ar thuismitheoir leanbh cleithiúnach a chothabháil. Leanbh cleithiúnach ná leanbh:

• Atá faoi bhun 18 mbliana d’aois nó
• Atá níos sine ná 18 mbliana d’aois agus faoi bhun 23 bliana d’aois ach fós i mbun oideachais go lánaimseartha

Má chinneann cúirt gur theip ar thuismitheoir leanbh cleithiúnach cothabháil a sholáthar ar bhealach atá ceart sna cúinsí, d’fhéadfadh sí ordú a thabhairt go ndéanfaí íocaíochtaí cothabhála tréimhsiúla chun tacú leis an leanbh. Lena chois sin, d’fhéadfadh an chúirt ordú a thabhairt don tuismitheoir cnapshuim a íoc.

Tuilleadh eolais inár ndoiciméad, Orduithe agus comhaontuithe cothabhála agus Cothabháil agus lánúin neamhphósta.

An baile a fhágáil

Féadfaidh leanbh an baile a fhágáil ag 16 bliana d’aois má bhíonn toiliú tuismitheora acu. Níl toiliú ar bith riachtanach ag 18 mbliana d’aois.

Má fhágann tú an baile roimh 18 mbliana d’aois gan toiliú tuismitheoirí agus go meastar go bhfuil tú gan dídean nó i mbaol, féadfar iarratas a dhéanamh ar an Ghníomhaireach um Leanaí agus an Teaghleach (Tusla) idirghabháil a dhéanamh. Tá eolas faoi na cumhachtaí atá ar fáil do Tusla ar fáil inár ndoiciméad, Leanaí faoi chúram.

Tuismitheoirí nádúrtha a rianú

Más leanbh uchtaithe tú agus gur mian leat do thuismitheoirí nádúrtha a rianú, féadfar do shonraí a iontráil ar Chlár Tosaíochta Teagmhála na hUchtála Náisiúnta an tÚdarás Uchtála a éascaíonn teagmháil idir daoine uchtaithe agus a dteaghlaigh nádúrtha. Mar sin féin, caithfidh tú a bheith 18 mbliana d’aois nó níos sine.

Freagracht choiriúil

Is í aois na freagrachta coiriúla ná 12 bliana d’aois. Ciallaíonn sé seo nach féidir cion a bheith curtha i leith leanaí mura bhfuil 12 bliana d’aois sroichte acu. Mar sin féin, tá eisceacht ann maidir le leanaí atá 10 nó 11 bliana d’aois, agus is féidir dúnmharú, dúnorgain, éigniú nó ionsaí forthromaithe gnéis a chur ina leith.

Nuair a bhíonn cion curtha i leith linbh atá faoi bhun 14 bliana d’aois, ní féidir imeachtaí breise ar bith a thógáil gan toiliú ón Stiúrthóir Ionchúiseamh Poiblí.

Leanaí faoi 12
Nuair a bhíonn foras réasúnta ag Gardaí a chreidiúint go bhfuil cion déanta ag leanbh faoi bhun 12 bliana d’aois agus nach féidir an leanbh a chúiseamh toisc cúrsaí aoise, caithfidh na Gardaí an leanbh a thabhairt chuig na tuismitheoirí nó caomhnóir. Nuair nach mbíonn a leithéid indéanta, eagróidh na Gardaí go nglacfaidh an Ghníomhaireach um Leanaí agus an Teaghleach (Tusla) freagracht as an leanbh sa limistéar ina bhfuil gnáthchónaí ar an leanbh. D’fhéadfadh sé nach láimhseálfadh an córas ceartais choiriúil cionta coiriúla a dhéanann leanaí faoi bhun 12 bliana d’aois - d’fhéadfadh Tusla an dualgas sin a chomhlíonadh. Tá eolas faoi na cumhachtaí atá ar fáil don Tusla ar fáil inár ndoiciméad, Leanaí faoi chúram.

Coinneáil i stáisiún na nGardaí

Nuair a bhíonn leanbh faoi choinneáil i stáisiún na nGardaí, bíonn dualgas ar an nGarda atá i gceannas an stáisiúin a chinntiú, chomh fada agus is féidir, nach gceadaítear don leanbh casadh nó a bheith i dteagmháil le hamhrastaigh atá sa stáisiún ag an am céanna. Ní féidir leanbh a chur faoi agallamh i stáisiún na nGardaí ach amháin nuair a bhíonn tuismitheoir nó caomhnóir i láthair. D’fhéadfaí é a cheadú i gcúinsí speisialta, mar shampla, nuair a chruthaíonn moill sa phróiseas ceistiúcháin baol báis nó díobhála.

An Chúirt Leanaí

Nuair atá coir á chur i leith linbh, déileáiltear leis sa Chúirt Leanaí. . Féadfaidh an chúirt tréimhse choinneála a ghearradh ar leanbh. Seoltar leanaí idir 10 agus 16 bliana d’aois ar chuir na cúirteanna pianbhreith de thréimhse choinneála orthu chuig Campas Coinneála Leanaí Bhail an Oibricigh. Seoltar daoine 17 mbliana d'aois ar gearradh pianbhreith orthu tar éis 31 Márta 2017 chuig Campas Coinneála Leanaí Bhail an Oibricigh. Ní féidir leis an gcúirt ordú coinneála a ghearradh ach amháin má tá sí sásta gurb é an t-aon bhealach oiriúnach chun déileáil leis an leanbh agus go bhfuil áit i scoil choinneála leanaí ar fáil. Tá Baile an Oibricigh maoinithe ag Seirbhís na hÉireann um Cheartas i leith an Aosa Óig. Féadfar daoine atá 18 mbliana d’aois nó níos sine a chur go príosún.

Chomh maith leis an gcoinneáil, bíonn cláir athstiúrtha agus smachtbhannaí pobail ar fáil don chúirt.

Tá tuilleadh eolais ar fáil faoi leanaí agus an córas ceartais choiriúil inár rannóg ar leanaí agus ciontóirí óga.

Toghcháin

Chun vóta a chaitheamh i dtoghchán nó reifreann in Éirinn, caithfidh tú a bheith cláraithe le vótáil. Chun a bheith incháilithe le háireamh ar Chlár na dToghthóirí, caithfidh tú a bheith 18 mbliana d’aois ar a laghad agus gnáthchónaí ort in Éirinn tráth déanta an iarratais.

Má tá tú 16 nó 17 mbliana d’aois, is féidir leat iarratas a dhéanamh le bheith ar an ‘liosta toghthóirí ar feitheamh’ ach níl tú i dteideal vótáil go dtí go mbainfidh tú 18 mbliana d’aois amach, agus ag an bpointe sin cuirfear le Clár na dToghthóirí go huathoibríoch thú. Sa chás go nglaofar toghchán, má tá tú san áireamh ar an liosta toghthóirí atá ar feitheamh beidh tú san áireamh i gclár na dtoghthóirí atá i bhfeidhm don toghchán sin fiú má éiríonn tú 18 mbliana d’aois ar an lá vótaíochta.

Níl an liosta toghthóirí atá ar feitheamh mar chuid den chlár, agus níl sé ar fáil lena iniúchadh.

Ní féidir leat seasamh mar iarrthóir i dtoghchán go dtí go mbeidh tú 18 mbliana d’aois ar a laghad. Caithfidh tú a bheith:

• 18 mbliana d’aois le haghaidh toghcháin áitiúla
• 21 bliain d'aois do thoghcháin náisiúnta agus Eorpacha
• 35 bliain d'aois le haghaidh toghcháin uachtaránachta

Conarthaí

Ní féidir leat conradh a dhéanamh atá ina cheangal de réir an dlí go dtí go mbíonn tú 18 mbliana d’aois. Bíonn eisceacht ann maidir le conarthaí riachtanacha agus conarthaí leasa seirbhíse atá chun do leasa. Baineann conarthaí riachtanacha go hiondúil le conarthaí bia, éadaí agus lóistín, ach d’fhéadfaí conarthaí a áireamh freisin a bhaineann le hoideachas agus oiliúint cosúil le leabhair scoile agus éidí oiliúna.

Baineann conarthaí leasa seirbhíse go hiondúil le conarthaí do phrintíseachtaí nó conarthaí le gníomhairí nó bainisteoirí. Ní bhíonn na conarthaí seirbhíse sin infheidhmithe ach amháin má tá buntáiste ann duit nó gur chun do leasa iad.

Cuntais bhainc

Bíonn cuntais do leanaí bunscoile simplí go hiondúil - cuntais choigiltis nó taisce atá éasca le húsáid agus nach mbíonn muirir ar bith i gceist leo. Féadfar iad a oscailt le suim bheag airgid.

Déanann cuntais do mhic léinn meánscoile cártaí ÚMB nó cártaí Dochair a thairiscint go hiondúil, ach caithfear an cuntas a choinneáil i gcreidmheas i gcónaí. Ní dhéantar saoráid rótharraingte a thairiscint agus bíonn teorainn leis an méid is féidir a bhaint amach as an gcuntas. Ní gá táillí agus muirir a íoc go hiondúil.

Ní féidir cuntas reatha caighdeánach a oscailt go dtí go mbíonn duine 18 mbliana d’aois.

Bíonn nósanna imeachta éagsúla ag gach soláthraí maidir le cuntas a oscailt. Iarrann roinnt soláthraithe go ndéanfadh tuismitheoir nó caomhnóir foirm oscailte cuntais a shíniú nuair atá an leanbh faoi bhun 16 bliana d’aois. Ní iarrann soláthraithe eile an cead tuismitheora ach amháin má tá an leanbh faoi bhun 13 bliana d’aois.

Tuilleadh eolais ar fáil inár ndoiciméad, Cuntas bainc a oscailt agus a aistriú.

Seirbhís ar ghiúiré

Ní féidir leat suí ar ghiúiré sa chúirt go dtí go mbíonn tú 18 mbliana d’aois. Má tá tú 18 agus d’ainm ar Chlár na dToghthóirí an lá a thiocfaidh an Clár i bhfeidhm (15 Feabhra), d’fhéadfá a bheith incháilithe le haghaidh seirbhíse giúiré. Féadfaidh tú d’ainm a chur leis an dréachtchlár sula dtéann tú 18 mbliana d’aois.

Uacht a dhéanamh

Ní féidir leat uacht a dhéanamh go dtí go mbíonn tú 18 mbliana.

D’ainm a athrú

Féadfar sloinne an linbh a athrú ar Chlár na mBreitheanna ach ní tharlaíonn sé ach i gcúinsí speisialta. Mar sin féin, féadfar sloinne an linbh a athrú trí ghníomhas dlí nó trí úsáid choitianta.

Féadfaidh leanaí atá idir 14 agus 17 mbliana d’aois Gníomhas Dlí a chomhlíonadh iad féin, ach bíonn toiliú ón bheirt thuismitheoir riachtanach. Nuair a bhíonn leanbh faoi bhun 14 bliana d’aois, caithfidh tuismitheoir amháin an Gníomhas Dlí a chomhlíonadh le toiliú an tuismitheora eile.

Féadfar d’ainm a athrú trí ghníomhas dlí gan toiliú nuair atá tú 18 mbliana d’aois nó níos sine.

Comhaontas Cearta na Leanaí, i gcomhar leis an gComhairle um Chearta Daonna, d'fhoilsigh Bíodh Eolas agat ar do Chearta: An Cearta Leanaí agus Daoine Óga.